Ngày 13 tháng 3 nåm 1975, ðßþc l®nh vào Sài Gòn h÷p. Tôi vào ðªn Sài Gòn nhßng v¾i sñ ngÕc nhiên là chï có mình tôi vào g£p t±ng th¯ng và thü tß¾ng (Tr¥n Thi®n Khiêm) mà thôi. Ngoài tôi ra, không có ai khác. Th߶ng l®, khi ðßþc l®nh v« Sài Gòn h÷p thì ð«u có ð¥y ðü m£t các v¸ tß l®nh quân ðoàn và tß l®nh các quân binh chüng khác. L¥n này, thì chï mµt mình tôi thôi. Tôi th¡c m¡c lo l¡ng. Nhßng khi t±ng th¯ng Thi®u cho biªt ý ð¸nh cüa ông ta là phäi rút bö Quân Ðoàn 1 ngay hôm nay thì tôi m¾i vÞ l¨, cay ð¡ng, và u¤t Ñc vì l®nh ra quá ðµt ngµt ngoài sÑc tß·ng tßþng và ngoài ß¾c mu¯n cüa tôi. Th§t ra, lúc ðó tình hình tÕi Huª, Quäng Ngãi, và Ðà NÇng tuy có h½i n£ng n« vì ð¸ch t¤n công liên tiªp, tuy nhiên tôi ðü sÑc ch¯ng giæ và s¨ tång c߶ng Sß Ðoàn Dù cùng v¾i Thüy Quân Løc Chiªn ra nhæng vùng ðó ð¬ l¤y lÕi ßu thª. Tôi trình bày c£n k¨ nhæng ý kiªn cûng nhß dñ ð¸nh cüa tôi lên t±ng th¯ng và thü tß¾ng nhßng không ðßþc ch¤p thu§n. L®nh b¤t di d¸ch là: Phäi rút khöi Quân Ðoàn 1 càm s¾m càng hay.

Tr· ra Quân Ðoàn 1, tôi cho tri®u t§p t¤t cä các v¸ tß l®nh sß ðoàn, tïnh trß·ng, ti¬u khu trß·ng, và các sî quan tham mßu quân ðoàn ð¬ h÷p. Thái ðµ khác th߶ng cüa tôi làm các sî quan trong bu±i h÷p hôm ðó có vë nghi ng¶, th¡c m¡c. Nhßng rút cøc tôi chï höi s½ qua tình hình và nói vu v½ quanh qu¦n. ChÑ làm sao tôi có th¬ ra l®nh thÆng khi chï v¾i mµt mình tôi là tß l®nh quân ðoàn mà thôi. Vì v§y, cuµc h÷p hôm ðó cûng chÆng mang lÕi kªt quä nào mà tôi mong mu¯n. L®nh cüa t±ng th¯ng Thi®u yêu c¥u tôi rút khöi Quân Ðoàn 1 vào ngày 13 tháng 3, và rút Quân Ðoàn 2 vào ngày 14 tháng 3. Ông Thi®u cho biªt là rút hªt v« Phú Yên, l¤y Qu¯c Lµ 22 làm ranh gi¾i. Vi®t Nam thu g÷n s¨ chÕy dài t× Phú Yên ðªn Hà Tiên.

Cái l¥m cüa trung ß½ng là không cho các thuµc c¤p biªt ý ð¸nh cüa mình. Nghîa là các v¸ tß l®nh các quân binh chüng, t±ng bµ trß·ng, tß l®nh sß ðoàn, v.v. ðã không biªt gì v« l®nh rút quân cüa Quân Ðoàn 1 và 2 cä. L®nh này chï có t±ng th¯ng, thü tß¾ng, ðÕi tß¾ng Cao Vån Viên, tôi (tß l®nh Quân Ðoàn 1), và tß l®nh Quân Ðoàn 2 (tß¾ng PhÕm Vån Phú) biªt mà thôi. Do ðó thiªu sñ ph¯i hþp ch£t ch¨ giæ tham mßu và các c¤p, không có kª hoÕch rút quân ðàng hoàng, l®nh ðµt ngµt không có cä thì gi¶ ð¬ xªp ð£t kª hoÕch, gây hoang mang cho binh sî, nh¤t là khi gia ðình h÷ cûng không ðßþc bäo v® ðúng mÑc thì làm sao tránh khöi hoang mang? Ai cûng l¡ng nghe tin tÑc thân nhân · bên ngoài doanh trÕi. Thêm vào ðó, tin tÑc Ban Mê Thuµt, Pleiku, Kontum, b¸ chiªm, Huª bö ngö, dân chúng Huª chÕy vào Ðà NÇng ngày mµt ðông gây cänh xáo trµn kinh hoàng cho dân Ðà NÇng. R°i sau ðó là Chu Lai b¸ áp lñc n£ng.

Tôi ra l®nh cho tß¾ng Tr¥n Vån Nhñt rút Sß Ðoàn 2 t× Chu Lai ra tr¤n tÕi Lý S½n (Cù Lao Ré) ð¬ ki¬m soát ð߶ng b¬, sþ ð¸ch ra chiªm ðóng thì ð߶ng bi¬n s¨ b¸ khó khån. Trong khi ðó, cänh h²n loÕn ðã xäy ra ph¥n l¾n do dân chúng h¯t hoäng t× ch² này sang ch² khác lam cho binh sî nao núng và cûng chÕy theo thân nhân. M· mi®ng ra l®nh cho h÷ rút quân, trong khi m¾i hôm qua v¾i lòng s¡t ðá và gi÷ng nói cÑng r¡n hàng ngày buµc anh em phäi giæ không ð¬ m¤t mµt cøc söi · Vùng 1.

Sau ðó tôi suy nghî kÛ h½n. Tôi quyªt ð¸nh g÷i ðÕi tß¾ng Cao Vån Viên nh¶ xin t±ng th¯ng cho tôi ðßþc dùng m÷i cách ð¬ giæ Huªt và Vùng 1. Làm sao tôi bö Huª và Vùng 1 ðßþc? Làm sao tôi bö ðßþc vùng ð¤t söi ðá này mà bao nhiêu chiªn hæu cüa tôi ðã ð± máu ð¬ gìn giæ? Nh¤t là trong vø M§u Thân.

T±ng th¯ng Thi®u rung ðµng, ch¤p thu§n cho tôi giæ Huª. Sáng 18 tháng 3 nåm 1975, tôi ra Huª g£p tß¾ng Lâm Quang Thi (tß l®nh phó Quân Ðoàn 1) ðang chï huy tÕi Huª. Tôi ra l®nh: Giæ Huª cho th§t væng. Chi«u hôm ðó v« ðªn Ðà NÇng, tôi nh§n ðßþc mµt l®nh do ðÕi tß¾ng Cao Vån Viên, th×a l®nh t±ng th¯ng yêu c¥u tôi "bö Huª." Th§t làm cho tôi chªt l£ng ng߶i. Vì m¾i bu±i sáng nay · Huª tôi ra l®nh cho tß¾ng Thi giæ Huª. Bây gi¶ ðµt nhiên ðßþc l®nh bö thì tôi biªt nói làm sao v¾i tß¾ng Thi và anh em binh sî.

Nhßng vçn phäi ðành thi hành theo l®nh trên. Tôi g÷i ði®n thoÕi thông báo l®nh bö Huª cho tß¾ng Thi. Tß¾ng Thi trä l¶i ngay: "— Huª bây gi¶ xã ¤p ph߶ng khóm t¯t quá, ðâu ðâu tình hình cûng t¯t cä mà tÕi sao anh bäo tôi bö là bö làm sao?" Tôi bu°n bä trä l¶i: "Tôi biªt r°i, nhßng xin anh bö Huªt dùm tôi, ðó là l®nh trên, không bö là không ðßþc." Kªt quä là tß¾ng Thi thi hành l®nh, bö Huª, và d°n quân ðªn cØa Thu§n An ð¬ ðßþc tày Häi Quân rút v« Ðà NÇng.

Trong khoäng th¶i gian t× 13 ðªn 18 tháng 4, hàng ðêm tôi g÷i ði®n thoÕi cho thü tß¾ng Khiêm và báo cáo m÷i biªn chuy¬n t× công vi®c hành chánh ðªn quân sñ. Tình hình khó khån, ð¸ch t¤n công, mà lÕi thêm cái l®nh "phäi rút càng s¾m càng t¯i" lan truy«n rï rä cho nên binh sî và công chÑc hªt sÑc xôn xao. Tôi báo cáo m÷i vi®c và xin thü thß¾ng ra quan sát tình hình. Sáng 19 tháng 3, 1975, thü tß¾ng Khiêm ðªn, tôi cho h÷p t¤t cä các v¸ tß l®nh sß ðoàn, tïnh trß·ng, th¸ trß·ng, bµ tham mßu, và các trß·ng phòng s· cüa hành chánh ð¬ thü tß¾ng nói chuy®n.

Trß¾c khi thü tß¾ng ðªn, tôi ðã nói chuy®n v¾i anh em có m£t tÕi hôm ðó r¢ng tình hình kh¦n trß½ng, anh em phäi nói lên sñ th§t ðang xäy ra trong thñc tª tÕi n½i này ð¬ thü tß¾ng biªt rõ tình hình và giäi quyªt c¤p th¶i, chÑ ð×ng có giæ thái ðµ "trình thßa dÕ b¦m" trong lúc này næa. Phäi thÆng th¡ng mà nói lên sñ th§t. Nhßng sau khi thü tß¾ng nói chuy®n xong, ðªn ph¥n th¡c m¡c thì cûng chÆng ai nói gì cä. Tôi r¤t bu°n vì anh em không ch¸u nghe l¶i tôi ð¬ nói thü tß¾ng biªt nhæng sñ th§t v« tình hình hi®n tÕi. Duy chï có mµt mình ðÕi tá KÏ, tïnh trß·ng tïnh Quäng Tr¸, có höi mµt câu: "Thßa thü tß¾ng, trong m¤y ngày v×a qua, có mµt s¯ công chÑc ðã tñ ý bö nhi®m s· không ðªn làm vi®c, thßa thü tß¾ng, phäi dùng bi®n pháp gì ð¬ tr×ng phÕt nhæng ng߶i ðó?" Câu höi th§t hay, nhßng thü tß¾ng không trä l¶i và nói läng sang chuy®n khác. Vì thü tß¾ng làm sao nói ðßþc khi l®nh trên ðã mu¯n giäi tán Quân Ðoàn 1 và Quân Khu 1 càng s¾m càng t¯t.

Ðúng ngày 22 tháng 3 nåm 1975, tôi ðßþc l®nh rút Sß Ðoàn Dù và Sß Ðoàn Thüy Quân Løc Chiªn v« giæ Nha Trang. Ngày 29 tháng 3, cµng quân tràn vào Ðà NÇng v¾i nhæng tr§n giao tranh nhö. Tôi ðßþc chiªn hÕm HQ 404 ðßa v« Sài Gòn. Trên tàu cûng có mµt læ ðoàn Thüy Quân Løc Chiªn. Khi tàu chÕy ngoài kh½i, t±ng th¯ng Thi®u liên lÕc yêu c¥u tôi ra tái chiªm lÕi Ðà NÇng. Tôi trä l¶i ngay là bây gi¶ tôi l¤y ai ð¬ theo chân tôi tái chiªm Ðà NÇng? Lính tráng ðã phân tán m²i ng߶i mµt n½i. C¤p chï huy thì mÕnh ai n¤y thoát. Làm sao tôi có th¬ làm chuy®n ðó (tái chiªm Ðà NÇng) ðßþc? Sau ðó tôi ðßþc l®nh cho hÕm trß·ng ghé tàu vào Cam Ranh, bö hªt Thüy Quân Løc Chiªn xu¯ng, r°i chï ch· mµt mình tôi v« Sài Gòn. Tôi không ch¸u, m£c dù lúc ðó tàu ðã c£p bªn Cam Ranh r°i.

Tôi nh¶ hÕm trß·ng g÷i v« Bµ t±ng Tham Mßu xin cho anh em Thüy Quân Løc Chiªn ðßþc v« Sài Gòn tînh dßÞng nghï ng½i cùng tôi. Còn nªu không thì tôi s¨ · lÕi Cam Ranh và ði theo anh em Thüy Quân Løc Chiªn và cùng nhau chiªn ð¤u. Sau ðó, Sài Gòn b¢ng lòng cho tàu ch· t¤t cä v« Sài Gòn.

V« ðªn Sài Gòn, tôi ðßþc b± nhi®m vào Bµ Tß L®nh Hành Quân lßu ðµng · Bµ T±ng Tham Mßu. Khi vào ðây, tôi g£p phó ð« ð¯c H° Vån KÏ ThoÕi (tß l®nh Häi Quân Vùng 1 Duyên Häi) và chu¦n tß¾ng Nguy­n Vån Khánh (tß l®nh Sß Ðoàn 1 Không Quân) ðang ng°i viªt bän tñ khai, và trung tß¾ng Thi thì b¸ phÕt quän thúc v« tµi bö Huª. Tôi không hi¬u vì sao lÕi có chuy®n kÏ lÕ nhß v§y. H÷ ðâu có tµi gì. H÷ chï thi hành theo ðúng l®nh mà lÕi b¸ phÕt thì quä th§t b¤t công. Tß¾ng Thi thñc sñ là mµt ng߶i ch¯ng lÕi vi®c bö Huª. Lúc trß¾c, khi nghe tôi cho biªt là t±ng th¯ng ðã ra l®nh bö Huª thì tß¾ng thï ðã trä l¶i thÆng v¾i tôi r¢ng: "Xã ¤p t¯t quá mà bö là sao?" V§y mà bây gi¶ ông lÕi b¸ phÕt giam quän thúc. Nhæng v¸ tß¾ng ngày b¸ phÕt quá oan u±ng vì h÷ xÑng ðáng g¤p m¤y tråm l¥n nhæng ông tß¾ng phè phÞn tÕi Sài Gòn.

Hôm sau trong bu±i h÷p tÕi Bµ T±ng Tham Mßu, tôi có nói r¢ng: "Vi®c phÕt tß¾ng Thi cùng hai tß¾ng ThoÕi và Khánh là không ðúng, h÷ chï là thuµc c¤p cüa tôi, h÷ chï làm theo chï th¸ cüa tôi mà thôi, h÷ không có tµi gì cä, nªu có phÕt thì xin phÕt tôi ðây này." Phòng h÷p l£ng ng¡t. ÐÕi tß¾ng Viên nhìn qua tung tß¾ng Tr¥n Vån Ðôn. Tß¾ng Ðôn m¾i ði Pháp v«, m¾i ðäm nh§n chÑc t±ng trß·ng qu¯c phòng. Có th¬ vì v§y nên tß¾ng Ðôn m¾i không biªt là t±ng th¯ng Thi®u ðã trñc tiªp ra l®nh cho tôi bö Huª, nên tß¾ng Ðôn làm ð« ngh¸ phÕt tß¾ng Thi vì ðã bö Huª mà rút lui. Mà t±ng th¯ng Thi®u lÕi không dám nói sñ th§t v¾i tß¾ng Ðôn, và chï ký l®nh phÕt. Sau ðó, tß¾ng Lê Nguyên Khang v¾i gi÷ng gi§n dæ ðã buµt mi®ng nói: "Anh em chúng tôi không có tµi tình m© gì cä!"

Ti®n ðây, tôi cûng xin nói v« tr߶ng hþp ra ði cüa tß¾ng ThoÕi và tß¾ng Khánh. Là v¸ tß l®nh trong tay, có hàng ngàn lình, hàng tråm chiªn hÕm l¾n nhö, nhßng tµi nghi®p thay, sau khi h²n loÕn, tß¾ng ThoÕi ðã b¸ bö quên không ai ch· ði khöi bµ tß l®nh · Tiên Sa, và ông ðã phäi ði bµ qua dãy núi phía sau b¶ bi¬n. May nh¶ có mµt chiªc tàu nhö cüa Häi Quân mà anh em trên tàu lúc ðó cûng còn giæ kÖ lu§t, th¤y ð« ð¯c ThoÕi · ðó, h÷ ghé vào chö tß¾ng ThoÕi ði chÑ nªu không thì cûng chÆng biªt sau này s¨ ra sao. Còn tß¾ng Khánh, tß l®nh Sß Ðoàn 1 Không Quân, ðã không ðü nhiên li®u ð¬ bay xa mà phäi ðáp trñc thång tÕi mµt bãi cát · S½n Chà r°i lµi ra tàu. Cûng may lúc ðó g£p tàu HQ 404 và ðã cùng tôi v« Sài Gòn.