Vi®c suy tôn ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo TR…N H¿NG Ѐ0 làm Thánh T± Häi Quân Vi®t Nam Cµng Hòa do quyªt ð¸nh t× ðâu, vån ki©ân nào, tôi không th¬ truy cÑu ðßþc. Nhßng riêng vi®c dñng tßþng Ngài thì tôi biªt, vì có ít nhi«u tham dñ vào vi®c này.

Nåm 1967, khi Chiùnh Phü Quân Nhân do Thiªu tß¾ng Nguy­n Cao KÏ làm Chü t¸ch œy Ban Hành Pháp Trung ¿½ng (tÑc Thü tß¾ng) sØa soÕn trao quy«n lÕi cho Chính Phü Dân Sñ, Chính Phü mu¯n ð¬ lÕi mµt cái gì cho thành ph¯ Sàigòn, ðánh d¤u th¶i gian Quân еi tham chánh, nh¤t là tÕo cho Thü Ðô Sàigòn thành mµt thành ph¯ có màu s¡c l¸ch sØ và ð©p xÑng ðáng là mµt Thü Ðô, Chính Phü mu¯n dñng các tßþng danh nhân l¸ch sØ tÕi các công tr߶ng trong Thü Ðô. Vi®c này Chính Phü giao cho Quân еi thñc hi®n, cø th¬ là Cøc Tâm Lý Chiªn thuµc T±ng Cøc Chiªn Tranh Chính Tr¸, Bµ Qu¯c Phòng phø trách. Lúc ¤y Cøc Tâm Lý Chiªn do ÐÕi tá Vû Quang làm Cøc trß·ng. Mµt bu±i h÷p tÕi Cøc Tâm Lý Chiªn do ÐÕi tá Vû Quang chü t÷a, ð¬ phân nhi®m cho các Quân Binh Chüng trách nhi®m dñng tßþng Thánh T± cüa mình tÕi các công tr߶ng ðßþc chï ð¸nh. Ða s¯ các Quân Binh Chüng ð«u tôn vinh các v¸ anh hùng, danh nhân trong l¸ch sØ làm Thánh T±. Riêng Không Quân không tìm ðßþc v¸ anh hùng nào trong l¸ch sØ, nên công tr߶ng ðßþc giao phó là khuôn viên trß¾c Tòa Ðô Chánh Sài Gòn, Không Quân ðã dñng mµt tác ph¦m ðiêu kh¡c kÖ hà, nói lên tinh th¥n bäo v® không gian cüa T± Qu¯c. Thüy Quân Løc Chiªn cûng v§y. Anh em Thüy Quân Løc Chiªn dñng tßþng hai ng߶i lính trong tß thª xung phong tÕi v߶n hoa trß¾c tòa nhà Qu¯c Hµi. Cä hai công tr߶ng này, sau 30 tháng 4 nåm 1975, ðã b¸ Cµng sän d©p ði.

Riêng Häi Quân, ðßþc giao dñng tßþng tÕi công tr߶ng Mê Linh, sau ð±i là công tr߶ng BÕch Тng, · ngay b¶ s¯ng, cu¯i ð߶ng Hai Bà Trßng. Vi®c tª nh¸ và khó khån cüa vi®c dñng tßþng Thánh T± Häi Quân · ðây là làm thª nào có th¬ sØ døng ðßþc cái b® ðã có sÇn. Nguyên khi n«n Ю Nh¤t Cµng Hòa ðây là công tr߶ng Mê Linh, ðßþc ông Ngô Viªt Thø l§p ð° án dñng tß½ng Hai Bà Trßng. Kiªn trúc ð©p, m¾i ðßþc coi là mµt công trình ngh® thu§t cüa Thü Ðô Sàigòn, tÕo mµt h¤p lñc cho cänh trí bªn BÕch Тng, xÑng ðáng là cØa ngõ cüa Thü Ðô Vi®t Nam Cµng Hòa.

Tßþng Hai Bà Trßng ð©p, nét ðiêu kh¡c s¡c và m¾i, ðßþc dñng trên mµt b® cao 3 chân phäng ph¤t mµt ð¥u voi v¾i hai chân trß¾c và cái vòi voi. Khi khánh thành công trình này, chính Bà Ngô Ðình Nhu, v¾i tß cách là Chü t¸ch Hµi Phø Næ Liên оi t¾i khánh thành. T¤t nhiên ðây là tßþng Hai Bà Trßng, nh¸ v¸ næ lßu l×ng lçy cüa l¸ch sØ nß¾c nhà, nhßng vi®c ðiêu kh¡c m¾i quá, phäng ph¤t nhß hai m© con bà Nhu. Dân Sàigòn ðã nhìn tßþng này qua ¤n tßþng là hình änh cüa bà Nhu, nên khi n«n Ю Nh¤t Cµng Hòa xøp ð± nåm 1963, lòng ng߶i trong c½n cu°ng nµ, ðã ào ào kéo t¾i công tr߶ng này và ðã kéo ð± tßþng Hai Bà xu¯ng, nhß mu¯n xóa sÕch vªt tích cüa bà Nhu. Ð¥u hai pho tßþng ðã ðßþc ð¬ lên xe xích lô ði di­u trên các ph¯, nhi«u báo ðã có in hình này. Sau này không hi¬u ð¥u hai pho tßþng ¤y lßu lÕc n½i ðâu. Vì thª, t× nåm 1963 ðªn nåm 1967, 4 nåm tr¶i "ð¥u voi" tÕi công tr߶ng bö tr¯ng, không có tßþng nào trên ðó cä.

Khi công tr߶ng này ðßþc giao cho Häi Quân ðßþc ð±i tên là công tr߶ng BÕch Тng, v×a là quân cäng, và bªn sông tiªp nh§n các tàu bè t× bi¬n t¾i Thü Ðô Sàigòn. Công vi®c dñng tßþng do Chính Phü Quân Nhân kh·i xß¾ng, nhß trên ðã nói, mu¯n làm cho nhanh, trong vòng nåm bäy tháng, h¥u k¸p th¶i gian khi chuy¬n quy«n t× Quân еi qua Dân Sñ. Trên cån bän các chi phí do Chính Phü cung c¤p. Tôi không còn nh¾ kÖ, nhßng ðâu nhß Chính Phü c¤p cho m²i Quân Binh Chüng mµt ngân khoän ðµ m¤y chøc ngàn mà thôi. Ngân khoän quá nhö. H¥u nhß t¤t cä Quân Binh Chüng, mu¯n làm tßþng Thánh T± cüa mình cho th§t ð©p, các Quân Binh Chüng liên h® ð«u phäi bö công và cüa vào r¤t nhi«u. Riêng Häi Quân, ðây là mµt công trình to tát và mang nhi«u ý nghîa. Vì v¸ Thánh T± Häi Quân, ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo, chÆng nhæng vån võ song toàn, mµt v¸ ðÕi anh hùng cüa dân tµc, và ðây còn là cØa ngö cüa Thü Ðô, sát ngay Bµ Tß L®nh Häi Quân, nên Häi Quân ðã tích cñc và thi hành công trình th§t chu ðáo và to tát.

Lúc ¤y, v¸ Tß l®nh Häi Quân là HQ. ÐÕi tá Tr¥n Vån Ch½n, ng߶i cùng mang h÷ Tr¥n, ng߶i r¤t sùng kính và ngßÞng mµ công ðÑc cüa ÐÑc Thánh Tr¥n. Ông là v¸ Tß L®nh thÑ nhì, (v¸ Tß l®nh ð¥u tiên cüa HQVN là HQ. ÐÕi tá Lê Quang MÛ) t× nåm 1957 ðªn nåm 1959. Ông r¶i chÑc vø ð¬ ði tu nghi®p tÕi Hoa KÏ, và trao chÑc vø này cho HQ. ÐÕi tá H° T¤n Quy«n làm Tß l®nh. Khi t× MÛ du h÷c v«, là th¶i gian nhi«u biªn ðµng trên chính tr߶ng Mi«n Nam. Các chÑc vø quan tr÷ng cüa các ð½n v¸ l¾n trong Quân еi cûng b¸ änh hß·ng và xáo trµn. T× nåm 1963, HQ. ÐÕi tá Quy«n b¸ giªt chªt trong ngày binh biªn 1 tháng 11 nåm 1963, có các v¸ sau ðây l¥n lßþt ðäm nhi®m chÑc vø Tß L®nh Häi Quân:

- HQ ÐÕi tá Chung T¤n Cang (sau thång Phó Ðô Яc) t× nåm 1964 ðªn 1965. Và cûng là v¸ Tß l®nh cu¯i cùng cüa Häi Quân khi Vi®t Nam Cµng Hòa xøp ð±.

- HQ. ÐÕi tá Tr¥n Vån Ph¤n t× 1965 ðªn 1966.

Trung tß¾ng Cao Vån Viên và Trung tß¾ng Lê Nguyên Khang t× các nåm 1965 ðªn 1966. Ðó là th¶i gian r¯i loÕn nh¤t cüa ð¤t nß¾c, và cûng nhi«u xáo trµn nh¤t cüa Häi Quân Vi®t Nam Cµng Hòa. Nhß thª, t× nåm 1959 ðªn nåm 1966, qua nhi«u v¸ Tß l®nh, HQ. ÐÕi tá Tr¥n Vån Ch½n, ðßþc chï ð¸nh làm Chï huy trß·ng Liên Ðoàn Tu¥n Giang, mµt t± chÑc phø thuµc cüa Häi Quân, có nhi®m vø h± trþ cho các tïnh trong Vùng 3 và Vùng 4 chiªn thu§t. Mµt ð½n v¸ khiêm t¯n, h¥u nhß ít ðßþc nh¡c ðªn vì ít có công tr§n, không có công tác gì quan tr÷ng. Khi các Ti¬u khu c¥n hoÕt ðµng l¾n, thì các ð¸a phß½ng lÕi nh¶ các ð½n v¸ thi®n chiªn cüa Häi Quân là các giang ðoàn xung phong, và ðôi khi có các chiªn hÕm loÕi ð± bµ, v¾i höa lñc hùng h§u, h± trþ. T×ng là Tß l®nh Häi Quân, bây gi¶ là Chï huy trß·ng Liên Ðoàn Tu¥n Giang, mµt cái bóng m¶ bên cÕnh mµt Häi Quân ðang b¡t ð¥u l¾n mÕnh. Dù bình tînh cách nào, ai cûng th¤y là ÐÕi tá Ch½n, sau khi du h÷c MÛ v« ðã xu¯ng chÑc th¤y rõ.

Bµ chï huy Liên Ðoàn Tu¥n Giang ðóng bên b¶ sông Sàigòn, Thü Thiêm, h¥u nhß ð¯i di®n v¾i Bµ Tß L®nh Häi Quân ð° sµ · bên này b¶ sông. Su¯t m¤y nåm · chÑc vø này, anh em Häi Quân h¥u nhß ðã quên ÐÕi tá Ch½n. Ngoài công vi®c ði«u hành Liên Ðoàn Tu¥n Giang, nhi«u ng߶i nói lÕi, ÐÕi tá Ch½n có r¤t nhi«u hoÕt ðµng liên h® v¾i Hµi Thánh Tr¥n tÕi Thü Thiêm. Do ðó khi ðßþc tr· lÕi ðäm nhi®m vài trò Tß l®nh Häi Quân lÕi có d¸p dñng tßþng ÐÑc Thánh Tr¥n, v¸ ðÕi anh hùng cüa ð¤t nß¾c, mà ông cûng tình c¶ mang cùng h÷ : H÷ Tr¥n, nên n²i vui, ni«m hãnh di®n · n½i ông v« vi®c dñng tßþng ÐÑc Thánh Tr¥n, quä là mµt vi®c làm r¤t ph¤n kh·i và cûng ðã có mµt ph¥n huy«n nhi®m. ÐÑc Thánh Tr¥n, v¸ Thánh t± cüa Häi Quân ðã ðßþc Häi Quân c¯ g¡ng làm sáng danh ngài và nÑc lòng h÷c t§p, noi gß½ng Ngài. Các chiªn hÕm, ngoài qu¯c kÏ, chiªn kÏ ðßþc chính thÑc có thêm Thánh kÏ ð¬ c¡m n½i mûi tàu khi có ðÕi l­, Thánh kÏ là mµt lá c¶ ngû s¡c, có tua rång cßa, mµt loÕi c¶ c± ta th߶ng g£p tÕi các ð«n th¶, các n½i ðình ðám cüa ngày hµi t± chÑc theo phong tøc cû. Giæa lòng lá c¶ có mµt chæ ðÕi tñ b¢ng chæ nho: chæ Tr¥n. Trong các ngày ðÕi l­, toán h¥u kÏ g°m có : Quân, Qu¯c và Thánh kÏ. Su¯t bao nhiêu nåm Häi Quân hoÕt ðµng, các ngày l­ l¾n, các chiªn hÕm kéo ÐÕi kÏ rñc rÞ, xa ðã th¤y Thánh kÏ s£c sÞ c¡m n½i cµt tÕi mûi tàu. Ðó là mµt hình änh r¤t khác lÕ so v¾i các chiªn hÕm cüa các qu¯c gia khác. Mµt trang trí r¤t ð©p và ð¥y uy linh cüa Häi Quân Vi®t Nam Cµng Hòa mµt th¶i.

Tr· lÕi v¾i vi®c dñng tßþng Thánh T± Häi Quân, ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo tÕi công tr߶ng BÕch Тng, sau nhi«u bàn cãi, có nhæng quyªt ð¸nh nhß sau. V« b® tßþng, c¥n hüy bö 3 chân cüa b®, và v¸ Thánh T± Häi Quân ðßþc biªt ðªn nhß mµt v¸ tß¾ng tài chï huy thüy chiªn, không, ho£c ít có liên h® ðªn hình änh cüa con voi, nh¤t là c¥n phäi làm khác, h¥u nhß xóa ði cái ¤n tßþng và liên h® ðªn bà Nhu. Nhßng vi®c phá ði b® này v×a không phäi d­ làm, và còn phí phÕm mµt công trình kiªn trúc r¤t ð° sµ, khó khån. Cu¯i cùng ði t¾i kªt lu§n là vçn ð¬ nguyên 3 chân b®, nhßng ðßþc xây kín lÕi thành mµt b® hình kh¯i tam giác, mà mûi nh÷n hß¾ng ra sông, nhß mµt mûi thuy«n trong tß thª lß¾t sóng.

Còn lúc ð¥u nh¶ ðiêu kh¡c gia Nguy­n Thanh Thu, ng߶i n±i tiªng v¾i tßþng Tiªc Thß½ng tÕi Nghîa Trang Quân еi Biên Hòa thñc hi®n. Ông Thu (do tôi gi¾i thi®u) nghî r¢ng, ÐÑc Thánh Tr¥n là mµt v¸ tß¾ng mà c¯t tüy cüa công trÕng là tinh th¥n tham mßu, ðó là ði«u kh·i ð¥u và quan tr÷ng h½n là vi®c xông pha n½i ð¥u sóng ng÷n gió. Do ðó ông Thu ðã tÕo mµt mçu tßþng ÐÑc Thánh Tr¥n trong tß thª ng°i, tay trái ðè lên ð¯c kiªm tay phäi c¥m cu¯n sách, ðßþc coi nhß là Binh thß. Ngài hß¾ng m£t v« phß½ng B¡c, v×a là bi¬u tßþng cüa ng߶i ði bi¬n hß¾ng v« sao B¡c ð¦u, v×a là n²i lo âu muôn ð¶i cüa ng߶i Vi®t, phäi ð¯i ð¥u v¾i B¡c phß½ng. Ý này mµt ph¥n góp ý cüa chính tôi v¾i ðiêu kh¡c gia Nguy­n Thanh Thu.

Mçu tßþng này ðßþc ðem ra mµt Hµi аng cüa Häi Quân ð¬ xem xét, và so sánh v¾i mçu tßþng khác. Mçu khác cüa ng߶i nào ðó bên Hµi Thánh Tr¥n bên Thü Thiêm ð« ngh¸, ðó là mçu tßþng ðßþc ch¤p nh§n làm nên tßþng Ngài hi®n nay. Ðó là hình änh cüa v¸ ÐÕi tß¾ng trong y phøc võ tß¾ng, mµt tay tÏ lên ðµc kiªm, m§t tay chï xu¯ng lòng sông và nói : "Phen này nªu ta không phá xong gi£c Nguyên, th« không tr· lÕi khúc sông này næa". L¶i th« cüa Ngài ðã ðßþc sØ sách ghi lÕi, nhß mµt l¶i nguy«n làm nÑc lòng bao nhiêu thª h® sau này, m²i khi gi· lÕi trang sách cû. Do ðó, mçu tßþng ðó, cüa mµt ng߶i ít ðßþc biªt ðªn, lÕi ðßþc ch¤p thu§n. Ðiêu kh¡c gia Nguy­n Thanh Thu r¤t bu°n. Bu°n vì m¤t mµt c½ hµi góp công, góp tim óc cho mµt công trình ð¥y sØ tính cüa mµt Sàigòn, Thü ðô Cüa Vi®t Nam Cµng Hòa. Tôi cûng bu°n, vì ðã gi¾i thi®u mµt ng߶i bÕn, mµt ðiêu kh¡c gia n±i tiªng b§c nh¤t lúc ¤y, mà lÕi không thành công. Nhßng tôi cûng phäi nh§n r¢ng, l¶i th« trên sông Hóa quä mang nhi«u ý nghîa, ðã g¡n li«n v¾i các chiªn công cüa ÐÑc Thánh Tr¥n, v¾i tß¾c hi®u ð¥y ðü cüa Ngài.

Mµt Vài Câu Chuy®n BênL«

Häi Quân Vi®t Nam Cµng Hòa v¾i nhi«u phß½ng ti®n cüa Häi Quân Công Xß·ng, và sñ ðóng góp ti«n bÕc cüa t¤t cä quân nhân Häi Quân các c¤p, ðã hoàn thành mµt công trình mang ð¥y ý nghîa l¸ch sØ, ngh® thu§t cho Thü Ðô Sàigòn. Ngày khánh thành, vì mµt vài lý do b¤t khä kháng, ÐÕi tß¾ng Cao Vån Viên ðßþc chï ð¸nh vào phút chót, thay m£t Chính Phü ðªn chü t÷a, thay vì mµt gi¾i chÑc cao h½n, khiªn ban t± chÑc g£p r¤t nhi«u phi«n toái. Vì các v¸ Bµ trß·ng ðã ðªn, ngoÕi giao ðoàn ðã ðªn. Trên h® th¯ng hành chánh, các v¸ Bµ Trß·ng · v¸ thª cao h½n ÐÕi tß¾ng. Nhßng làm sao ðßþc, và ghª ðã xªp, chß½ng trình ðã ð¸nh. Và ÐÕi tß¾ng Viên t¾i, m÷i ng߶i cûng ðß½ng nhiên ch¤p nh§n mµt cách vui vë.

Mµt tr· ngÕi kÛ thu§t khác, cho ðªn g¥n phút khánh thành, ban t± chÑc m¾i th¤y khó khån. Tßþng làm xong t× Häi Quân Công Xß·ng do t×ng mänh ghép lÕi, ðßþc c¥n trøc câu lên ghép lÕi. Câu các mänh ¤y nhß câu các ki®n hàng, nhßng ghép lÕi phäi khéo ð¬ không th¤y các m¯i ghép. Ghép xong m¾i tô và cho các vªt ghép ðßþc nhu¥n nhuy­n nhß mµt kh¯i ð°ng ðen. Thñc ra ðó là các mänh xi mång ðúc t× Häi Quân Công Xß·ng. Tßþng làm xong, các gi¾i chÑc Häi Quân ra ng¡m nghía, ra ði«u ßng ý l¡m. Nhßng theo nguyên t¡c, và tÕo sñ linh thiêng, ðµt ngµt, sau ph¥n nghi l­, tßþng m¾i ðßþc m· ra ð¬ m÷i ng߶i thß·ng lãm và chiêm bái. Nhßng tìm väi phü ðã khó. Cái khó h½n, và khó nh¤t là làm cách nào ð¬ v¸ chü l­ m· tßþng ra, khó quá. Tìm väi cä m¤y tu¥n m®t, tôi có ý kiªn và thßa v¾i v¸ Thiªu tá Phan Phi Phøng, Trß·ng phòng Tâm Lý Chiªn r¢ng : "không khó ðâu Commandant, Commandant có nh¾ tÕi B¡c Vi®t, các ð«n th¶ ÐÑc Thánh, ng߶i ta th߶ng tìm ðªn ð¬ xin di v§t cüa ð«n v« y¬m tr× tà ma..." Tôi v×a nói ðªn ðó Thiªu tá Phøng c߶i : " C§u này, ch¡c c§u nh¾ ðªn vi®c Ngài ðã tr× di®t h°n ma PhÕm Nhan...". Tôi c߶i. T× ðó, chúng tôi ðßa ý kiªn là nh¶ bên Hµi Thánh Tr¥n cung c¤p các thß¾c väi ðö, ðµ 200 thß¾c vuông, ð¬ phü tßþng. Khi xong l­, các thß¾c väi linh thiêng này s¨ ðßþc trao lÕi cho Hµi Thánh Tr¥n ð¬ phân chia cho nhæng ai mu¯n có chút di v§t cüa Ngài ð¬ c¥u may và tr× tà ma.... Ý kiªn ¤y ðßþc Hµi Thánh bên Thü Thiêm tán thành nhi®t li®t, và cung c¤p väi ðö r¤t ð¥y ðü và r¤t mau.

Nhßng ph¥n väi thì d­ r°i. M· ra làm sao. M· cho d­, cho ð©p, và không vß¾ng m¡c vào gi¶ phút linh thiêng cüa bu±i l­. Ý kiªn này, Häi Quân Công Xß·ng ch¸u thua. Phü thì ðßþc, m· ra khó quá. Sau mµt ðêm, hôm sau ông Phøng vào s·, ðem theo mµt cuµn giây chì, ð߶ng kính 3 milimetre. Cuµn giây chì ðßþc c¡t ra t×ng ðoÕn, bë lÕi thành các vòng tròn, chì này v×a ðü mÕnh ð¬ ghim các mänh väi phü tßþng vào nhau. Khi c¥n m· väi phü, t× giây th×ng ðã gài · khoen cao nh¤t. Ðßþc ÐÕi tß¾ng Viên t× t× kéo xu¯ng, các vòng chì rãn ra nh© nhàng. Và ð¬ ch¡c ån, có thêm 2 giây nhß thª, t¤t cä là 3 giây, có thêm hai v¸ næa, mµt là HQ. ÐÕi tá Tr¥n Vån Ch½n, mµt là Hµi trß·ng Hµi Thánh Tr¥n, ba sþi giây cùng kéo, các mänh väi ðã ðßþc bóc ra nhß là bóc mµt quä cam b± d÷c. Các mänh väi ðßþc gió sông Sàigòn th±i bay và t× t× là xu¯ng, tßþng ÐÑc Thánh T± Häi Quân hi®n ra trß¾c m¡t m÷i ng߶i, hi®n lên b¥u tr¶i cao xanh ng¡t, giæa tiªng v² tay vang dµi cüa quan khách, nh¤t là cüa phái ðoàn dân sñ cüa Hµi Thánh Tr¥n. Các mänh väi này ðã ðßþc Hµi Thánh trân tr÷ng thu góp lÕi, và c¡t ra t×ng miªng nhö, phát cho nhæng ai mu¯n ðßþc hß·ng lµc cüa Ngài. Tôi cûng ðßþc thïnh mµt vuông väi nhö b¢ng cái khån ån. Vuông väi linh thiêng này ðßþc vþ tôi giæ kÛ l¡m, và sau ðó còn phäi c¡t ra ð¬ chia cho các mµt s¯ bÕn làm v§t c¥u may. Sáng kiªn cái khoen chì hoàn toàn là cüa Thiªu Tá Phan Phi Phøng, tôi chï có chút sáng kiªn ði xin väi mà thôi.

Sau này, sau 30 tháng 4 nåm 1975, Cµng sän chiªm Mi«n Nam, mµt s¯ tßþng b¸ phá hüy, trong có công trình ðiêu kh¡c T± Qu¯c và Không Gian cüa Không Quân và tßþng hai ng߶i lính Thüy Quân Løc Chiªn. Riêng tßþng Thánh t± Häi Quân vçn còn, t¤t nhiên huy hi®u và m¤y chæ có liên h® ðªn Häi Quân VNCH ðã b¸ Vi®t Cµng phá bö. Bªn BÕch Тng k¬ t× ngày ðó là hình änh cüa chia lìa, ðau kh±. Có nhæng quân nhân Häi Quân cû, tr· lÕi khu này, bùi ngùi nh¾ mµt th¶i vàng son, oai nghiêm cû, nay nhìn lên chï th¤y pho tßþng ðã cû, nhß mµt nét bùi ngùi. Là quân nhân Häi Quân cû, nhi«u ng߶i ðã ðÑng lÕi chiêm bái Ngài. Nhi«u ng߶i bu°n vì ðã ch§m chân không di tän ðßþc. Mà ng߶i ra ði, trong các nåm sau 75 thì quá ðông. Ða s¯ ra ði b¢ng ð߶ng bi¬n. Vì thª, nhìn lên tßþng Ngài. Ngài vçn chï ngón tay xu¯ng giòng sông, con sông Hóa cüa l¸ch sØ, hay là con sông Sàigòn, là cØa ngõ cüa bi¬n kh½i. Ng߶i ra ði ðã v×a hài hß¾c v×a vui m×ng mà nói r¢ng :"Ngài nói lâu r°i. Theo ngón tay Ngài chï, tìm ð߶ng thüy mà ði". Câu chuy®n này mµt th¶i ðã làm cä Sàigòn, cä Mi«n Nam biªt ðªn, cä tri®u ng߶i ðã vßþt bi¬n tìm tñ do.