Khi b¡t ð¥u dñng nß¾c

BÕn hãy nhìn các tr¯ng ð°ng cüa Vi®t Nam nhß tr¯ng ð°ng Ng÷c Lû, tr¯ng ð°ng Hoàng HÕ, tr¯ng ð°ng sông Ðà, tr¯ng ð°ng Bän Thôm (Thu§n Châu, S½n La), tr¯ng ð°ng Miªu Môn, tr¯ng ð°ng làng VÕc I (Nghîa Ðàn Ngh® An cû), tr¯ng ð°ng làng VÕc II, tr¯ng ð°ng Pha Phong (M߶ng Khß½ng, Lào Cai cû) tr¯ng ð°ng Phú Xuyên v.v... bÕn s¨ th¤y r¢ng thân các tr¯ng này ð«u có hình thuy«n, nhi«u cái có ðªn sáu chiªc, cái nào ít nh¤t cûng có ðªn hai chiªc (nhß tr¯ng ð°ng Phú Xuyên chÆng hÕn).

Trong các tr¯ng ð°ng nói trên, thì tr¯ng ð°ng Ng÷c Lû I là mµt sän ph¦m ðã xu¤t hi®n h°i thª kÖ VII trß¾c công nguyên. Thuy«n phäi có trß¾c tr¯ng ð°ng mµt th¶i gian và có c½ s· ð¬ giä ð¸nh r¢ng trß¾c ðây khoäng 2800 nåm ho£c 2900 nåm hay h½n næa, ng߶i Vi®t Nam ho£c 2900 nåm hay h½n næa, ng߶i Vi®t Nam c± ðÕi ðã biªt chª tÕo ra thuy«n ð¬ ði sông ði bi¬n.

Nhìn các tr¯ng ð°ng Ng÷c Lû I, tr¯ng ð°ng Hoàng HÕ, tr¯ng ð°ng sông Ðà, tr¯ng ð°ng Bän Thôm, chúng ta th¤y hình v¨ trên thân các tr¯ng này ð«u là thuy«n chiªn. Nhß thª có nghîa là trß¾c ðây khoäng trên dß¾i ba ngàn nåm, nß¾c Vån Lang cüa các vua Hùng ðã có thüy quân ð¬ bäo v® ð¤t nß¾c.

Cu¯i th¶i ðÕi Hùng Vß½ng, cø th¬ là th¶i kÏ nß¾c Âu LÕc cüa An Dß½ng Vß½ng Thøc Phán, thüy quân cüa nß¾c Vi®t Nam c± ðÕi lÕi ðßþc t± chÑc quy mô h½n.

Các công trình nghiên cÑu v« thành C± Loa cho chúng ta biªt r¢ng: Bao quanh thành C± Loa có ba con hào ån thông v¾i nhau và thông v¾i sông Hoàng Giang. Nh¶ v§y thuy«n bè có th¬ ði lÕi xung quanh cä ba vòng thành và có th¬ ra sông Hoàng Giang, sông H°ng, sông C¥u, sông Løc Ðàu ð¬ tiªn ra bi¬n Ðóng. Truy«n thuyªt nói An Dß½ng Vß½ng th߶ng ngñ thuy«n ði kh¡p các hào rõi ra sông Hoàng Giang.

Nhß v§y thành C± Loa không chï là mµt cån cÑ bµ binh mà con là mµt cån cÑ thüy binh næa. Khu Ð¥m và cä khu "V߶n thuy«n" cüa mi«n C± Loa xßa có ðü ch² cho hàng tråm chiªc thuy«n ð§u và ði lÕi.

Sau khi Tri®u Ðà ðánh chiªm nß¾c Âu LÕc (nåm 180 trß¾c công nguyên) cho ðªn ð¥u thª kÖ X, nß¾c Vi®t Nam c± ðÕi b¸ ð£t dß¾i n«n ðô hµ cüa giai c¤p phong kiªn phß½ng B¡c. Th¶i gian ðen t¯i này dài ðªn h½n m߶i thª kÖ. H½n m߶i thª kÖ này là h½n m߶i thª kÖ nß¾c Vi®t Nam m¤t chü quy«n, nhßng trong th¶i gian ðó nhân dân Vi®t Nam vçn không ng×ng ð¤u tranh nh¢m giành lÕi n«n ðµc l§p ðã b¸ m¤t. Vì v§y trong su¯t h½n m߶i thª kÖ ðó, b¢ng các tr§n ðánh gi£c cÑu nß¾c, nhân dân Vi®t Nam không th¬ không dùng thüy quân. Trong các tr§n chiªn ð¤u ch¯ng quân Lß½ng, Lý Bôn, Tri®u Quang Phøc ðã dùng thüy quân.

Nåm 905 Khúc Th×a Dø ðánh bÕi quân Ð߶ng, giành ðßþc ðµc l§p dân tµc. T× ð¤y các nhân v§t lãnh ðÕo nß¾c Vi®t Nam ðµc l§p chú ý nhi«u ðªn xây dñng thüy quan. Chúng ta ng¶ r¢ng dß¾i th¶i Khúc Th×a Dø, Khúc Th×a HÕo và Khúc Th×a MÛ, thüy quân ðã ðßþc t± chÑc; ðªn th¶i Dß½ng Ðình Ngh® thüy quân ðã ðßþc t± chÑc khá quy mô, và ðã tö ra thi®n chiªn. Cho nên tháng 9 nåm M§u Thân (938) khi Ho¢ng Thao mang quân Nam Hán vào cØa BÕch Тng, ðã b¸ thüy quân cüa Vi®t Nam do Ngô Quy«n chï huy ðánh cho tan tành ðªn không còn mµt m¯ng nào.

Lý Thánh Tôn và Lý Th߶ng Ki®t ðã quyªt ð¸nh dùng thüy quân ð¬ ðánh Chiêm Thành

T× biên gi¾i Vi®t - Chiêm ðªn cØa Thi NÕi tÑc cØa bi¬n Quy Nh½n sau này, Chiêm Thành có các cØa bi¬n sau ðây: CØa Di Luân tÑc cØa Ròn · cñc b¡c. CØa bi¬n này nhö nên không th¬ là mµt cån cÑ thüy quân. CØa bi¬n thÑ hai là cØa B° Chánh hay cØa Gianh. CØa bi¬n này rµng, nhßng lÕi cÕn, nên cûng không th¬ là mµt cån cÑ thüy quân quan tr÷ng ðßþc. CØa bi¬n thÑ ba là cØa Nh§t L®, sau này là cØa Ðông Häi. Nh§t L® là mµt cØa bi¬n l¾n. Chª Cü ðã t§p trung mµt ph¥n quan tr÷ng thüy quân · ðây. CØa bi¬n thÑ tß là cØa Tß Dung sau g÷i là Tß Hi«n. TÕi cØa bi¬n này không có thüy quân Chiêm hay có nhßng không ðáng k¬. CØa bi¬n thÑ nåm là cØa Thi NÕi tÑc cØa bi¬n Quy Nh½n. Ðây là cØa ngõ vào cánh ð°ng b¢ng Bình иnh, n½i có kinh ð¯ Chà Bàn (Vifaya) cüa Chª Cü.

Mµt bµ ph§n quan tr÷ng cüa thüy quân Chiêm ðóng · cØa Thi NÕi. Còn ðÕi bµ ph§n bµ binh ðóng · Chà Bàn và cánh ð°ng b¢ng Bình иnh.

Ngày 8 tháng 3 nåm 1086, vua Lý Thánh Tôn giao vi®c nß¾c cho  Lan nguyên phi và t¬ tß¾ng Lý ÐÕo Thành r°i xu¯ng thuy«n xuôi dòng sông H°ng b¡t ð¥u cuµc Nam chinh.

Cuµc hành quân cüa Lý Thánh Tôn và Lý Th߶ng Ki®t tö ra phía ÐÕi Vi®t n¢m r¤t rõ vi®c b¯ trí lñc lßþng cüa nß¾c Chiêm Thành, cho nên thüy quân ÐÕi Vi®t không ðánh cØa Di Luân và cûng không vào cØa B¯ Chánh, mà tiªp thÆng vào cØa Nh§t L® và ðã ðánh tan thüy quân Chiêm · ðây, Thüy quân Chiêm b¸ phá hoàn toàn · Nh§t L® có nghîa là thüy quân ÐÕi Vi®t có th¬ cÑ giß½ng bu°m thu§n gió tiªn thÆng vào Nam, mà không sþ b¤t cÑ lñc lßþng nào ðánh vào lßng mình næa. Cho nên sau khi ðánh th¡ng thüy quân Chiêm, thüy quân ÐÕi Vi®t không chiªm ð¤t và cûng không ð± bµ: quân ÐÕi Vi®t thu§n bu°n tiªn xu¯ng phía Nam r°i vào cØa Tß Dung ð¬ nghï ng½i · ðó ð¬ chu¦n b¸ mµt tr§n quyªt chiªn s¡p di­n ra. Ngày 3 tháng 4 nåm 1069, thüy quân ÐÕi Vi®t vào cØa Thi NÕi r°i ð± bµ · ven b¶ vûng Nß¾c M£n. Sau ðó quân ÐÕi Vi®t tiªp ðªn sông Tu Mao ð¬ ðánh tan quân Chiêm · ðó ...

Nhß m÷i ng߶i ðã biªt, ngày 27 tháng 10 nåm 1075, ð¬ phá các cån cÑ xâm lßþc cüa T¯ng · trên ð¤t T¯ng, Lý Th߶ng Ki®t ðã cho tß¾ng Tôn Ðàn chï tuy quân Tây - ..... vßþt biên gi¾i ðánh vào ð¤t Quäng Tây, sau ðó ðªn cu¯i tháng 12 nåm 1075, ông thân dçn thüy quân xu¤t phát t× Vînh An ðánh Khåm Châu và Liêm Châu.

Hoàn thành nhi®m vø; Lý Th߶ng Ki®t ðã chü ðµng rút quân v« nß¾c ð¬ ngån cän quân T¯ng s¡p kéo sang xâm lßþc ÐÕi Vi®t. Ông ðã xây dñng mµt phòng tuyªn r¤t væng ch¡c · b¶ Nam sông C¥u nh¥m ngån ch£n quân T¯ng qua sông ð¬ ðánh vào Thång Long.

Lý Th߶ng Ki®t lÕi biªt r¢ng ð¬ h² trþ cho bµ binh do Quách QuÏ và Tri®u, Tiªt chï huy, T¯ng Th¥n Tôn và Vß½ng An ThÕch cho mµt ðÕo thüy quân do Dß½ng Tùng Tiên chï huy: ðÕo thüy quân này có nhi®m vø tiªn vào sông BÕch Тng r°i vào sông Løc Ð¥u ð¬ cu¯i cùng vào sông C¥u giúp bµ binh cüa Quách QuÏ và Tri®u Tiªt qua sông. Ông ðã sai tß¾ng mang chu sß ðóng · Ðông Kênh ð¬ ch£n ð߶ng tiªn cüa thüy quân T¯ng. Tß¾ng Lý Kª Nguyên ðã hoàn thành nhi®m vø mµt cách vë vang: ông ðã ðánh bÕi thüy quân cüa Dß½ng Tùng Tiên. Chiªn th¡ng cüa tß¾ng Lý Kª Nguyên ðã góp ph¥n quan tr÷ng vào vi®c làm phá sän m÷i kª hoÕch tiªn công cüa Quách QuÏ, buµc h÷ Quách cu¯i cùng phäi ch¤p nh§n rút quân v« nß¾c.

Thüy quân cüa nß¾c ÐÕi Vi®t dß¾i tri«u Lý là mµt lñc lßþng hùng mÕnh, nó ðã góp ph¥n quan tr÷ng vào sñ nghi®p phá T¯ng Bình Chiêm vô cùng hi¬n hách. Su¯t thª kÖ XII và ð¥u thª kÖ XIII, nó vçn là mµt ngu°n tñ hào cüa cä dân tµc.

Nhßng vào khoäng nåm 1226 mµt vi®c ðáng tiªc ðã xäy ra.

Chúng ta ð«u biªt r¢ng tháng chÕp nåm „t D§u (1225) do mßu mô cüa Tr¥n Thü Ðô, Lý Chiêu Hoàng l¤y Tr¥n Cänh r°i nh߶ng ngôi vua cho ch°ng. Khi ngôi vua ðã v« tay h÷ Tr¥n. Tr¥n Thü е tìm cách hãm hÕi nhæng ng߶i h÷ Lý. Thüy sñ ðô ðµc chï huy toàn bµ chu sß cüa nhà Lý b¤y gi¶ là Lý Long T߶ng. Lý Long T߶ng cho r¢ng do cß½ng v¸ tr÷ng yªu cüa ông (tß l®nh thüy quân toàn qu¯c), s¾m muµn ông có th¬ b¸ Tr¥n Thü е sát hÕi. Cho nên vào mµt ngày nào ðó nåm Bính Tu¤t (1226), sau mµt th¶i gian chu¦n b¸, ông ðã ðem vþ con, gia nhân ð¥y t¾, tß¾ng lînh cùng hÕm ðµi r¶i ð¤t nß¾c ÐÕi Vi®t tiªn lên phía B¡c và cu¯i cùng ðã xin cß trú · nß¾c Tri«u Tiên (theo tÕp chí SØ h÷c cüa Nh§t Bän s¯ 2 nåm 1941.

SØ cüa Vi®t Nam không h« nói ðªn vi®c trên. Nhßng chúng ta tin r¢ng vi®c ðó là có thñc. Tình hình xã hµi ÐÕi Vi®t sau khi nhà Tr¥n lên thay nhà Lý r¤t d­ ð« ra nhæng nhân v§t nhß Lý Long T߶ng.

Thüy Quân ð¶i Nhà Tr¥n

Sau khi tr× xong các tôn th¤t nhà Lý. Tr¥n Thü Ðô tính ngay ðªn vi®c tång c߶ng lñc lßþng vû trang. Nåm 1246, ông ðã tuy¬n thêm quân m¾i l¤y thêm ng߶i ð¬ chèo các thuy«n chiªn cüa nhà nß¾c. Nh¶ v§y cho nên ngày 24 tháng chÕp nåm M§u Ng÷ tÑc ngày 29 tháng 1 nåm 1258, chiªn thuy«n nhà Tr¥n t× cån cÑ Thiên MÕc ðã ngßþc dòng sông H°ng tr· v« Thång Long ðánh bÕi quân Mông C± · Ðông Bµ Ð¥u, buµc quân gi£c phäi rút khöi Thång Long chÕy v« Vån Nam ð¬ khöi b¸ tiêu di®t hoàn toàn.

Tháng 8 nåm Giáp Thân (1284), sau khi ðßþc cØ giæ chÑc Qu¯c Công tiªt chª th¯ng lînh toàn quân ðµi, Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðã t± chÑc mµt cuµc duy®t binh l¾n · Ðông Bµ Ð¥u. Sau ðó ông lÕi hµi quân trong ðó có thüy quân · VÕn Kiªp.

Trong cuµc kháng chiªn chóng quân Nguyên l¥n thÑ hai (1285), sØ cû cüa ta chï nói Chiêu Thành Vß½ng, Hoài Vån H¥u Tr¥n Qu¯c Toän, Nguy­n Khoái và Tr¥n Nh§t Du§t ðem quân ðánh quân gi£c · Tây Kªt, Hàm TØ. Chß½ng Dß½ng, mà không cho biªt quân ðó là quân bµ hay quân thüy. Do ch² Tây Kªt, Hàm TØ, Chß½ng Dß½ng ð«u là nhæng ð¸a ði¬m n¢m · bên tä ho£c · bên hæu sông H°ng, chúng tôi ðoán r¢ng các cánh quân ðánh các ð¸a ði¬m nói trên trß¾c hªt có thüy quân. Nhß thª có nghîa là quân Tr¥n, chü yªu là thüy quân ðã ngßþc dòng sông H°ng ðánh Tây Kªt, r°i ðánh Hàm TØ, r°i ðánh Chß½ng Dß½ng. Sau khi quân Tr¥n giäi phóng Chß½ng Dß½ng, thì Thoát Hoa bö Thång Long vßþt sông chÕy sang b¶ B¡c, nªu không thì quân Tr¥n cÑ thÆng dòng sông mà tiªn lên ðánh Thång Long r°i.

Mùa xuân nåm M§u Tý (1288), Tr¥n Khánh Dß cä phá ðoàn thuy«n lß½ng cüa Trß½ng Vån H± ch· 70 vÕn thÕch lß½ng qua vùng bi¬n Vân аn. M· ð߶ng cho ðoàn thuy«n lß½ng là 500 chiªn thuy«n hùng mÕnh do Ô Mã Nhi chï huy. Tr¥n Khánh Dß ðã ð¬ cho ðoàn chiªn thuy«n cØa Ô Mã Nhi qua vùng bi¬n Vân аn. Ðoàn chiªn thuy«n qua VÕn Ninh (M¯ng Cái), núi Ng÷c mà không g£p mµt sÑc ch¯ng cñ nào ðáng k¬ cä. Sau ðó ðoàn chiªn thuy«n ðªn An Bang, và chï th¤y thüy quân ÐÕi Vi®t ch¯ng cñ mµt cách yªu ¾t mà thôi. Ô Mã Nhi chü quan cho lñc lßþng thüy quân ÐÕi Vi®t chï có thª, cho nên sau khi vào cØa An Bang, y cho ðoàn chiªn thuy«n vào cØa BÕch Тng ð¬ vào VÕn Kiªp, bö lÕi ðoàn thuy«n lß½ng cüa Trß½ng Vån H± · ð¢ng sau không có chiªn thuy«n bäo v®. Khi ðoàn thuy«n lß½ng cüa Trß½ng Vån H± l÷t vào tr§n ð¸a phøc kích · vùng bi¬n Vân аn, Tr¥n Khánh Dß ra l®nh cho chiªn thuy«n ÐÕi Vi®t ð± ra ðánh. B¸ ðánh b¤t ng¶, ðoàn thuy«n r¯i loÕn, nhi«u chiªc b¸ ð¡m, nhi«u chiªc khác b¸ b¡t. Trß½ng Vån H± phäi ð± thóc xu¯ng bi¬n r°i chÕy tr¯n v« QuÏnh Châu thuµc ðäo Häi Nam. Chiªn th¡ng vào tháng 1 ho£c ð¥u tháng 2 nåm 1288 là mµt ðòn r¤t n£ng n« giáng vào quân xâm lßþc, không nhæng làm cho chúng m¤t hªt lß½ng ån mà con làm cho chúng tiêu tan hªt ý chí chiªn ð¤u. Các tß¾ng lînh ðã nói v¾i Thoát Hoan: "— Giao Chï không có thành trì ð¬ giæ, không có lß½ng thñc ð¬ ån mà thuy«n lß½ng cüa Trß½ng Vån H± lÕi không ðªn. Vä lÕi khi tr¶i ðã nóng nñc, sþ lß½ng hªt quân m®t không l¤y gì ch¯ng giæ lâu ðßþc, làm h± th©n cho tri«u ðình, nên toàn quân mà v« thì h½n". Th¥n n² t±ng quän là Giä Nhßþc Ngu cûng nói: "quân nên v« không nên giæ".

Cu¯i cùng Thoát Hoan chia quân Mông C± ra làm hai ðÕo: ÐÕo thüy binh do Ô Mã Nhi chï huy theo ð߶ng bi¬n v« trß¾c. Sau ðó ðÕo bµ binh do Thoát Hoan chï huy s¨ v« sau.

Ngày m°ng 7 tháng 3 nåm M§u Tý tÑc ngày 8 tháng 4 nåm 1288, ðoàn chiªn thuy«n cüa Ô Mã Nhi ðªn Trúc еng trên sông Giá. Sáng ngày 8 tháng ba tÑc ngày 9 tháng 4, Ô Mã Nhi ðªn sông BÕch Тng, quân Tr¥n trên thuy«n nh© ra ðón ðánh r°i giä thua chÕy nhØ quân gi£c vào bãi c÷c mà Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðã cho ðóng t× trß¾c. Ðoàn chiªn thuy«n gi£c vào tr§n ð¸a phøc kích cüa quân ta vào lúc nß¾c tri«u ðang rút. Phøc binh ÐÕi Vi®t t× các phía thüy bµ ð± ra ðánh. Thuy«n gi£c vß¾ng phäi c÷c b¸ vÞ r°i b¸ ð¡m r¤t nhi«u, nß¾c tri«u càng xu¯ng nhanh, thuy«n gi£c càng b¸ vÞ và b¸ ð¡m càng nhi«u. Toàn bµ ðoàn chiªn thuy«n b¸ tiêu di®t. VÕn bµ thüy quân Trß½ng Ng÷c b¸ giªt ngay tÕi tr§n. Phàn Tiªp b¸ b¡t s¯ng. Ô Mã Nhi cûng b¸ b¡t s¯ng. S¯ thuy«n gi£c b¸ quân ta b¡t ðßþc lên ðªn trên b¯n tråm chiªc.

Ðây là chiªn th¡ng BÕch Тng l¥n thÑ ba. Trß¾c ðó là chiªn th¡ng BÕch Тng l¥n thÑ nh¤t nåm 938, và chiªn th¡ng BÕch Тng l¥n thÑ hai nåm 981. Chiªn th¡ng BÕch Тng nåm 1288 là mµt chiªn th¡ng trên thüy vào cÞ l¾n nh¤t trong l¸ch sØ Vi®t Nam.

Thüy quân Vi®t Nam h°i thª kÖ XIII là mµt quân chüng tài giöi ðã góp ph¥n quan tr÷ng vào sñ nghi®p bäo v® ð¤t nß¾c. Trong thüy quân ðó n±i b§t lên vai trò cüa Yªt Kiêu và Dã Tßþng. Yªt Kiêu và Dã Tßþng v¯n là gia nô cüa Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðßþc Qu¯c Tu¤n nuôi n¤ng và giáo døc, r°i tr· thành nhæng ki®n tß¾ng ðánh gi£c r¤t tài tình · dß¾i nß¾c. Yªt Kiêu và Dã Tßþng th߶ng l£n dß¾i nß¾c ðªn ðøc phá chiªn thuy«n cüa quân Nguyên ho£c kéo chiªn thuy«n ð¸ch xa r¶i v¸ trí cüa chúng r°i b¤t ng¶ cß¾p chiªn thuy«n ð¸ch. Trong l¸ch sØ ð¤u tranh ch¯ng ngoÕi xâm cüa dân tµc Vi®t Nam, Yªt Kiêu và Dã Tßþng n±i b§t lên nhæng chiªn sî m· ð¥u l¯i ðánh ð£c công: L¯i ðánh cñc kÏ táo bÕo chï dùng r¤t ít lñc lßþng mà có th¬ gây cho ð¸ch nhæng t±n th¤t r¤t n£ng n«.

Thüy Quân ðánh Chiêm Thành

Nhß m÷i ng߶i ðã biªt, t× Tr¥n Dø Tôn (1341-1369) nhà Tr¥n suy yªu nhanh chóng, nhi«u cuµc kh·i nghîa ðã bùng ra · nhi«u n½i. Trong b¯i cänh l¸ch sØ ðó, thüy quân cüa nß¾c ÐÕi Vi®t cûng càng ngày càng m¤t d¥n tình chiªn ð¤u.

Chúa Chiêm Thành dò biªt ðßþc tình hình ðó, cho nên tháng ba nåm Tân SØu (1361), thüy quân Chiêm ðµt nhiên vßþt bi¬n tiªn ra B¡c ðánh Lâm Bình, nhßng b¸ quân ÐÕi Vi®t ðánh lui.

Nåm Tân Hþi (1371) thüy quân Chiêm Thành b¤t ng¶ tiªn vào sông H°ng r°i cß¾p phá Thång Long.

Nåm Dinh T¸ (1377) thüy quân Chiêm lÕi ðánh chiªm Thång Long l¥n thÑ hai, chúng cß¾p cüa, b¡t ng߶i r°i rút v«.

Nhæng hành ðµng xâm lßþc cüa quân Chiêm làm cho nhà Tr¥n lo ngÕi. Nåm Quý SØu (1373) ngay khi v×a lên ngôi vua, Tr¥n Du® Tôn ðã cho tuy¬n thêm quân ðµi sØa soÕn chiªn thuy«n ð¬ ðánh Chiêm Thành.

Tháng giêng nåm Ðinh T¸ (1377) nhà vua thân c¥m quân ði ðánh Chiêm Thành, b¸ vua Chiêm là Chª B°ng Nga ðánh bÕi. Nhà vua chªt tÕi tr§n.

Tr§n ðÕi bÕi cüa Tr¥n Du® Tôn (1377) khuyªn khích mßu mô xâm lßþc cüa Chª B°ng Nga. Tháng 5 nåm M§u Ng÷ (1378) thüy quân Chiêm do Chª B°ng Nga chï huy vßþt bi¬n tiªn vào ÐÕi Hoàng Giang, r°i ngßþc dòng sông ðánh chiªm Thång Long. Quân Chiêm v½ vét tài sän, b¡t nhi«u ng߶i r°i lÕi xu¯ng thuy«n rút v« nß¾c.

Nhà Tr¥n lúc này ðang suy yªu nghiêm tr÷ng. Ðó là ði«u ki®n thu§n lþi ð¬ quân Chiêm luôn luôn ra xâm lßþc nß¾c ÐÕi Vi®t.

Tháng 2 nåm Nhâm Tu¤t (1382) thüy quân Chiêm lÕi ra ðánh Thanh Hóa, nhung b¸ th¤t bÕi.

Tháng sáu nåm Quý Hþi (1383), thüy quân Chiêm b¤t ng¶ tiªn ra ð± bµ vào mµt n½i nào ðó cüa nß¾c ÐÕi Vi®t, r°i ði ð߶ng núi ðánh vào mi«n Quäng Oai làm cho kinh thành Thång Long náo ðµng, Thßþng Hoàng Ngh® Tôn phäi lánh sang Ðông Ngàn · b¶ B¡c sông H°ng.

Tháng 10 nåm KÖ T¸ (1381), thüy quân Chiêm Thành tiªn ra ðánh Thanh Hóa. H° Quý Ly mang thüy quân ra ch¯ng cñ. Quý Ly cho ðóng c÷c g² · sông Lß½ng, r°i ðem thuy«n vây chung quanh. Quân Chiêm ð¡p ð§p · thßþng lßu ð¬ mai phøc quân và voi chiªn, r°i giä v¶ d÷n d©p quanh trÕi ð¬ kéo quân v«. Quý Ly cho quân xô ra ðánh. Quân Chiêm phá ð§p r°i lùa voi chiªn ra tr§n. Chiªn thuy«n cüa Quý Ly b¸ nß¾c t× thßþng lßu d°n vào mµt ch², không sao tiªn lên ðßþc, bµ binh cüa Quý Ly b¸ quân Chiêm giªt hªt. Quý Ly phäi bö quân ðµi tr¯n v«.

Tháng 11 nåm Kï T¸, quân Chiêm tiªn ra Hoàng Giang, vua Tr¥n Thu§n Tôn sai ðô tß¾ng là Tr¥n Khát Chân mang quân ra ch¯ng cñ. Lúc này, mµt tôn th¤t nhà Tr¥n là Tr¥n Nguyên Di®u ð¥u hàng quân Chiêm Thành.

Chúa Chiêm Thành là Chª B°ng Nga li«n dùng ngay Nguyên Di®u làm kë dçn ð߶ng ð¬ ði xem xét tình hình. Chiªn thuy«n Chiêm ðang t§p hþp, thì mµt ti¬u th¥n cüa chúa Chiêm là Ba L§u Kê b¸ B°ng Nga qu· trách. Ba L§u Kê sþ tµi chÕy sang hàng ÐÕi Vi®t. Y báo cho Tr¥n Khát Chân biªt, r¢ng Chª b°ng Nga ng°i trên mµt chiªc thuy«n s½n màu løc.

Tr¥n Khát Chân sai t§p trung höa pháo nh¤t tê b¡n báo chiªn thuy«n ðó. B¸ ðÕn b¡n trúng vào giæa thân, Chª B°ng Nga chªt tÕi tr§n.

Th¤y chü tß¾ng b¸ giªt, quân Chiêm tan vÞ...

T× ð¤y biên gi¾i nß¾c ÐÕi Vi®t v« phía Nam ðßþc yên. Vì sau khi Chª B°ng Nga chªt, nß¾c Chiêm Thành ngày mµt yªu ði quân Chiêm không ðü sÑc xâm l¤n nß¾c ÐÕi Vi®t næa.

Tháng 2 nåm Canh Thìn (1400), H° Quý Ly cß¾p ngôi vua cüa nhà Tr¥n, ð£t tên nß¾c là ÐÕi Ngu, niên hi®u là Thánh Nguyên.

Tháng 8 nåm ¤y, th¤y chúa Chiêm Thành là La Ngai chªt, con là Ba Ðích LÕi m¾i ðßþc l§p làm chúa, Quý Ly th×a c½ sai в Mçn làm ðô tß¾ng thüy quân, Tr¥n V¤n làm phó, Tr¥n Tùng làm ðô tß¾ng bµ quân, в Nguyên Thái làm phó, ðem 15 vÕn quân thüy løc ði ðánh Chiêm Thành. Quân cüa Quý Ly b¸ quân Chiêm ðánh bÕi phäi rút v«.

Nåm Quý Mùi (1403), H° Quý Ly lÕi ðánh Chiêm Thành mµt l¥n næa. PhÕm Nguyên Côi ðßþc cØ làm ðô tß¾ng thüy quân, H° Vân làm phó: в Mçn làm ðô tß¾ng quân bµ, в Nguyên Thái làm phó, th¯ng lînh 20 vÕn quân thüy bµ, chia ð߶ng vào ðánh Chiêm Thành nhßng không có kªt quä.

H°i này · nß¾c Minh, Chu Ðê ðã ðoÕt ðßþc ngôi vua và ðã lên ngôi hoàng ðª (Minh Thành t±). Dã tâm cüa Minh Thành T± là xâm lßþc Vi®t Nam, biªn Vi®t Nam thành qu§n huy®n cä nß¾c Minh.

Cha con H° Quý Ly ðã nhìn rõ âm mßu cüa Minh Thành t±, cho nên t× nåm 1404. Quý Lý ðã cho tuy¬n thêm lính m¾i và cho ðóng nhi«u thuy«n chiªn. Nhæng thuy«n chiªn nay g÷i là "täi lß½ng c± lâu", bên trên b¡c tre làm ð߶ng ði lÕi, bên dß¾i cÑ hai ng߶i chèo mµt mái chèo. Tuy g÷i là"täi lß½ng c± lâu", nhßng ðúng ra là nhæng thuy«n chiªn thñc sñ, r¤t ti®n cho vi®c chiªn ð¤u trên thüy.

H° Quý Ly là nhà chính tr¸ biªt ð« ra các bi®n pháp nh¢m ð¦y mÕnh sän xu¤t kinh tª. Nhßng trong hành ðµng, ông ðã làm nhi«u vi®c khiªn cho "nhân tâm oán phän". Do ðó khi Minh Thành T± sai Trß½ng Phø m· cuµc xâm lßþc vào Vi®t Nam. H° Quý Ly ðã thua tr§n mµt cách quá d­ dàng, m£c d¥u ông có mµt lñc lßþng vû trang l¾n mÕnh trong ðó có nhæng thuy«n chiªn g÷i là "täi lß½ng c± lâu".

Sau khi hÕ thành Ða Bang vào cu¯i nåm Bính Tu¤t (1406), tháng 2 nåm Ðinh Hþi (1407), Mµc ThÕnh cä phá 300 chiªn thuy«n cüa H° Nguyên Tr×ng · sông Mµc Hoàn. Tháng 3 nåm Ðinh Hþi, H° Nguyên Tr×ng ðem ðÕi binh ðªn ðón ðánh quân Minh · cØa Hàm TØ. H° XÕ, Tr¥n Ðînh chï huy ðÕo quân ðóng · b¶ Nam sông. в Nhân Giám, Tr¥n Kh¡c Trang chï huy ðÕo quân ðóng · b¶ b¡c: в Nhçn, H° V¤n chï huy thüy quân g°m bäy vÕn ng߶i, nói phao lên là 21 vÕn. Các chiªn thuy«n ð«u kéo ðªn cØa Hàm TØ, n¯i ðuôi nhau dài ðªn h½n m߶i d£m, ch¡n ngang cä m£t sông. Quân thüy và quân bµ cüa Trß½ng Phø biªt lñc lßþng quân thüy cüa Quý Ly mÕnh, chúng ch¶ khi quân cüa Quý Ly tö ra chü quan, tr­ näi, m¾i xông ra ðánh. Quân cüa Quý Ly thua to.

B¸ thua n£ng · cØa Hàm TØ. Quý Ly và H° Hán Thß½ng ðem tråm quân theo ð߶ng bi¬n chÕy vào Thanh Hóa. Quân Minh ðu±i theo. Ъn L²i Giang thì quân cüa Quý Ly tan vÞ. Sau ðó cha con Quý Ly chÕy ðªn cØa bi¬n KÏ La, r°i b¸ b¡t tÕi ðó cùng v¾i con cháu và các quan.

Trong hai mß½i nåm thuµc Minh, b÷n ðô hµ v½ vét r¤t nhi«u tài sän cüa dân tµc Vi®t Nam. Chúng ðã cß¾p cüa Vi®t Nam 8.670 chiªc thuy«n và 2.539.500 vû khí các loÕi. Hai mß½i nåm thuµc Minh, vì v§y, là hai mß½i nåm dân tµc Vi®t Nam không có thüy quân. Tr¥n Ng²i, Tr¥n Quý Khoáng, Lê Lþi cûng có mµt ít thüy quân, nhßng lñc lßþng không có gì mÕnh l¡m.

Tháng 12 nåm M§u Thân (1428). Lê Thái T± ð¸nh ra quy chª cho quân thüy quân bµ. Ta có th¬ tin r¢ng sau ðó không lâu, nß¾c ÐÕi Vi®t ðã có mµt ðÕo thüy quân l¾n mÕnh. Cho nên ðªn nåm „t Mão (1435) Lê Thái Tôn sau khi ði xem quân bµ di­n t§p · BÕo еng, ðã xem quân thüy di­n t§p · sông H°ng: Tháng giêng nåm: M§u Ng÷ (1438), Lê Thái Tôn lÕi sai chiªn thuy«n cüa nåm ðÕo quân di­n t§p thüy chiªn.

Nåm Bính D¥n (1446), th¤y chúa Chiêm thành là Bí Cái hay cho quân ra xâm phÕm biên gi¾i. Lê Nhân Tôn sai Lê Thø, Lê Khä ðem thüy quân ðánh Chiêm Thành, Quân ÐÕi Vi®t ðánh chiªm cØa bi¬n Thi NÕi r°i tiªn lên ðánh chiªm thành Cha Bàn, b¡t ðßþc vua Chiêm là Bí Cái.

Tháng 11 nåm Canh D¥n (1470), Lê Thánh Tôn thân chinh Chiêm Thành. Quân ðµi có ðªn 26 vÕn, chiªn thuy«n có ðªn hàng ngàn chiªc.

Khi quân ÐÕi Vi®t ðªn cØa bi¬n Tân „p và cØa bi¬n Cñu T÷a, vua Chiêm là Tr¥ Toàn sai em ðem sáu viên tß¾ng cùng 5.000 quân lên ðªn sát doanh trÕi cüa Lê Thánh Tôn. Lê Thánh Tôn m§t sai tä du kích tß¾ng quân là Lê Hi Cát ðem 500 chiªn thuy«n lën vào cØa bi¬n Sa KÏ ch£n ð߶ng v« cüa quân Chiêm. Rôi Lê Thánh Tôn dçn h½n mµt ngàn chiªn thuy«n tiªn thÆng vào doanh trÕi quân Chiêm. Quân Chiêm tan vÞ, chúng toan chÕy v« thành b¸ Lê Hi Cái ch£n ð߶ng. Lê Ni®m và Ngô H°ng tung quân ra ðánh th¯c vào quân Chiêm, quân Chiêm ðÕi bÕi.

Trà Toàn sþ quá dâng bi¬u xin hàng. Lê Thánh Tôn bäo b÷n Lê Quyªt Trung r¢ng: "Chí khí chiªn ð¤u cüa gi£c ðã rã r¶i, khí thª ðánh thành cüa ta ðã ð¥y ðü. Nay quân sî trèo lên thành, chï thúc mµt h°i tr¯ng cûng có th¬ phá ðßþc thành". R°i nhà vua lÕi dø các tß¾ng sî: "Trong lúc thành Trà B§n ðã b¸ hÕ, các kho tàng ð«u phäi niêm phong, canh giæ không ðßþc thiêu hüy, b¡t s¯ng chúa Chiêm Thành là Trà Toàn giäi ðªn hành doanh không ðßþc giªt hÕi".

R°i nhà vua ra l®nh ðánh thành. Thành Chà Bàn b¸ vÞ. Quân ÐÕi Vi®t loÕi ra ngoài vòng chiªn h½n bäy vÕn quân Chiêm. Trà Toàn cûng b¸ b¡t s¯ng và b¸ giäi ðªn trß¾c Lê Thánh Tôn.

Chiªn th¡ng nåm 1471 cüa Lê Thánh Tôn ð¯i v¾i Trà Toàn là mµt ðòn chí tØ làm cho nß¾c Chiêm Thành ði ðªn ch² b¸ tiêu di®t.

Dß¾i tri«u Lê Thánh Tôn, thüy quân cüa nß¾c ÐÕi Vi®t càng ngày càng hùng mÕnh và ðã l§p ðßþc nhi«u chiªn công. Nhà Lê có nhi«u loÕi chiªn thuy«n l¾n nhö, có chiªn thuy«n ðßþc trang b¸ b¢ng höa khí. Nåm 1465 Lê Thánh Tôn ðã ban phép tr§n ð° cho thüy quân và bµ binh.

Nhß m÷i ng߶i ð«u biªt nåm 1527, MÕc Ðång Dung giªt hoàng ð® Xuân cß¾p ngôi vua cüa nhà Lê. Nåm 1529 Nguy­n Kim kh·i nghîa · S¥m Châu ch¯ng lÕi nhà MÕc. T× ð¤y bùng ra cuµc nµi chiªn giæa mµt bên là nhà MÕc, mµt bên là nhà Lê. Chiªn tranh Lê - MÕc chßa ch¤m dÑt, thì t× nåm 1627 ðªn nåm 1672 lÕi bùng ra chiªn tranh Tr¸nh - Nguy­n.

Th¶i Tr¸nh - Nguy­n phân tranh

Trong chiªn tranh Lê - MÕc, chúng ta th¤y h÷ MÕc nhi«u l¥n dùng quân thüy ðánh quân Lê. Tháng 9 nåm „t SØu (1563) tß¾ng MÕc là MÕc Kinh Ði¬n ðem chiªn thuy«n vßþt bi¬n ðánh vào Thanh Hóa. Thüy quân MÕc vào cØa Linh Tràng r°i th×a th¡ng ðánh phá các huy®n Thu¥n Hñu, Ho¢ng Hóa, giªt quân Lê - Tr¸nh ðªn m¤y ngàn ng߶i.

Tháng giêng nåm Nhâm Thân (1572), tß¾ng MÕc là L§p BÕo ðem h½n sáu mß½i chiªn thuy«n vßþt bi¬n ðánh vào ð¤t Thu§n Hóa. L§p BÕo b¸ Nguy­n Hoàng dùng mßu giªt chªt.

Tháng 7 nåm M§u D¥n (1578), MÕc Kinh Ði¬n lÕi vßþt bi¬n ðánh vào Thanh Hóa, nhßng th¤t bÕi.

Nåm KÖ Mão (1579) MÕc Kinh Ði¬n, nåm Tân T¸ (1581) MÕc Ðôn Nhßþng lÕi ðem thüy quân vào ðánh Thanh Hóa, nhßng b¸ thua to.

Tháng 11 nåm Nhâm Thìn (1592), Tr¸nh Tùng cho ðem 500 chiªn thuy«n ði ðánh MÕc M§u Hþp · Kim Thành. Quân MÕc thua to, M§u Hþp bö quân doanh chÕy tr¯n.

Chiªn tranh Tr¸nh - Nguy­n l¥n thÑ nh¤t kéo dài ðªn 45 nåm. Trong 45 nåm này, nói chung h÷ Tr¸nh kh·i thª công, h÷ Nguy­n chü yªu chï làm cái công vi®c bäo v® ð¤t ðai cüa h÷. Trong t¤t cä các ðþt t¤n công, h÷ Tr¸nh chü yªu dùng quân bµ. Nåm 1774 khi Hoàng Ngû Phúc vâng l®nh Tr¸nh Sâm mang quân vào Nam ðánh chúa Nguy­n, quân ðµi cüa Tr¸nh cûng tiªn theo ð߶ng bµ. Nghîa là sau khi chiªm châu B¯ Chính, quân Tr¸nh vßþt sông Gianh, r°i tiªn ðªn B° Ы huy®n Minh Linh. Ъn ðây, Ngû Phúc cho ng߶i c¥m thß ðßa cho chúa Nguy­n là Nguy­n Phúc Thu¥n khuyên Phúc Thu¥m s¾m ð¥u hàng.

Nguy­n Phúc Thu¥n mµt m£t sai b¡t Trß½ng Phúc Loan nµp cho Hoàng Ngû Phúc, và dâng vàng bÕc ð¬ xin bãi binh, nhßng mµt m£t khác vçn ðem quân ra ch¯ng cñ. Nhßng r°i chúa Nguy­n vçn phäi bö Phú Xuân. Sau khi chiªm ðßþc Phú Xuân, quân Tr¸nh lÕi vßþt ðèo Häi Vân tiªn vào Quäng Nam. Ъn Quäng Nam, quân Tr¸nh h¥u nhß ki®t sÑc. Binh sî ¯m ðau r¤t nhi«u. Ch×ng mµt nØa binh sî ðã chªt vì b®nh d¸ch.

Giä sØ quân Tr¸nh tiªn ðánh mi«n Nam theo ð߶ng bi¬n, thì quân sî ðâu có ðªn n²i v¤t vä, khó nh÷c nhß thª.

Nhß thª không có nghîa là h÷ Tr¸nh quân có thüy quân. Khi lên làm chúa, Tr¸nh Doanh ðã chú ý ðªn thüy quân. Tháng 6 nåm Giáp Tu¤t (1759), Tr¸nh Doanh ðã t± chÑc mµt cuµc di­n t§p thüy quân · sông H°ng. SØ cû chép r¢ng: "Thüy binh bày hàng chiªn thuy«n · giæa sông, dung nghi quân sî r¤t chïnh t«, b½i chèo ngßþc dòng nß¾c, thuy«n phóng ði nhß bay". Nhßng nói chung, thüy quân xÑ Ð߶ng ngoài không có gì là hùng mÕnh cä. Ðó là lý do chü yªu khiªn cho trong t¤t cä các l¥n ðánh mi«n Nam, h÷ Tr¸nh không dám dùng thüy quân làm lñc lßþng chính.

H°i nØa cu¯i thª kÖ XVIII, Nguy­n Hæu Chïnh cûng n±i tiªng là mµt viên tß¾ng có tài chiªn ð¤u trên m£t nß¾c. Khi theo Hoàng Ðình Bäo, Nguy­n Hæu Chïnh l§p nhi«u chiªn công trên m£t bi¬n, cho nên ðßþc cØ sang chï huy ðµi tu¥n häi, r°i ðßþc cØ sang chï huy c½ Ti«n Ninh thuµc Ngh® An.

Vån Tân