NhÕc: BÕch Тng Giang - (C¥n ð¬ nghe)

Quê hß½ng b¯n ngàn nåm:
Kiªp - BÕc ð«n th¶ ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo sông BÕch Тng l¸ch sØ

Mai Lân


Nåm 1985 - trß¾c khi r¶i bö ð¤t nß¾c sang Hoa KÏ vào nåm 1989 ð¬ xum h÷p v¾i con cháu - tôi ðã ðªn ð«n th¶ ÐÑc An Sinh Vß½ng Tr¥n Li­u, thân phø ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo, ð¬ thåm viªng - trong chß½ng trình ði thåm toàn bµ các di tích l¸ch sØ 4 nåm li«n. Ыn th¶ ngài · trên ðïnh núi An Phø, huy®n Kim Môn tïnh Häi Dß½ng, dân ð¸a phß½ng g÷i là ð«n Cao, trên vùng ð¤t AN SINH cüa ngài mang tên an sinh vß½ng. T¾i n½i - tôi th§t bàng hoàng vì chính quy«n vô th¥n ð¸a phß½ng - do ð¯ kÜ v¾i cø t× giæ Ыn Cao - ðã cho mµt tên giä ðiên ðªn ð¯t ð«n, thiêu røi hªt tßþng g², khám th¶, bài v¸, c¶ quÕt, l÷ng, bi¬u ... Tôi tß·ng chuy®n ðó chï xäy ra · mµt mi«n núi m÷i rþ, ch§m tiªn, ai ng¶ lÕi th¤y x¦ y ra giæa vùng Thung Lûng Hoa Vàng mi«n B¡c Cali. Tßþng ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo b¸ mßu phá tÕi Miªu th¶ trong công viên vån hóa truy«n th¯ng Vi®t Nam, ðã b¸ nÑt tay, røng ngón chö !!!...

Kiªp BÕc: ð«n th¶ Tr¥n Hßng ÐÕo

Kiªp BÕc t× lâu ðã tr· thành ði¬n tích cüa l¸ch sØ và m²i khi nh¡c ðªn nhß mµt tiªng chuông cänh tïnh làm xúc ðµng lòng ngß¶i nh¾ v« mµt th¶i oanh li®t, mµt anh hùng dân tµc, v« nhæng ngày hµi truy«n th¯ng và nhß nh¡c nh· ðªn nghîa vø cüa m²i ngß¶i dân Vi®t ð¯i v¾i nòi gi¯ng, quê hß½ng. Kiªp BÕc thuµc Lß½ng VÕn Kiªp, Lµ LÕng Giang ð¶i Tr¥n, th¶i Nguy­n thuµc ð¸a ph§n hai xã VÕn Yên (Làng Kiªp) thuµc t±ng TrÕm Ði«n và xã Dßþc S½n (Làng BÕc), t±ng Chí NgÕi, nay thuµc xã Hßng ÐÕo, huy®n Chí Linh, tïnh Häi Dß½ng.

Kiªp BÕc có dãy núi R°ng hình tay ngai bao l¤y mµt thung lûng trù phú và th½ mµng, bäo lßu nhi«u di tích quý báu và truy«n thuyªt ly kÏ v« Tr¥n Hßng ÐÕo. Ðông Nam Kiªp BÕc tiªp giáp vùng núi Phä Lai, Phßþng Hoàng, Côn S½n là nhæng n½i có di tích l¸ch sØ và danh th¡ng n±i tiªng t× th¶i Lý Tr¥n. Xa h½n mµt chút là ð«n th¶ Phiêu Ky ÐÕi tß¾ng quân: Nhân Hu® Vß½ng Tr¥n Khánh Dß - tøc g÷i là ð«n G¯m, bên b¶ vøng Tr¥n Xá - n½i h÷p hµi ngh¸ vß½ng h¥u, bách quan (Hµi Ngh¸ Bình Than) bàn kª sách giæ nß¾c tháng 11 nåm 1282. Phía tây giáp sông Thß½ng - mµt nhánh cüa sông Løc Ð¥u - mà th¶i Tr¥n còn có tên là sông Bình Than. Giæa sông có mµt däi ð¤t h©p và dài g÷i là C°n Kiªm. Dân gian cho r¢ng ðó là thanh kiªm cüa Tr¥n Hßng ÐÕo sau khi d©p xong gi£c ngoÕi xâm, ð£t lÕi ð¤y ð¬ nh¡c nh· ð¶i sau luôn cänh giác trß¾c h÷a xâm lång. Phía b¡c, thung lûng VÕn Yên rµng l¾n. Giæa thung lûng có sông Vang tuy nhö mà sâu, tÕo ði«u ki®n cho thuy«n bè vào sát chân núi. Hai nhánh núi R°ng tiªn sát giòng sông, nhánh phía b¡c g÷i là núi B¡c Цu, nhánh phía nam g÷i là núi Nam Tào. Trên m²i ðïnh núi t×ng có mµt ngôi chùa c± kính R×ng Kiªp BÕc xßa bÕt ngàn g² quý nhß: Lim, sªn, tán, cùng thông, trúc xanh t¯t quanh nåm. sông Løc Ð¥u l¡m tôm, nhi«u cá cho ngß dân thä lß¾i, quång chài. T× Kiªp BÕc có sáu ðß¶ng sông và ðß¶ng bµ, tiªn lui «u thu§n, nhß v« Thång Long, ra bi¬n, lên b¡c, xu¯ng mi«n ð°ng b¢ng. Các thung lûng n¯i li«n v¾i sông Løc Ð¥u có th¬ t§p kªt hàng chøc vÕn quân thüy bµ, hàng nghìn thuyªn chiªn.

T× ðïnh núi Nam Tào, B¡c Цu có th¬ quan sát mµt mi«n rµng l¾n, núi sông, làng mÕc bao la, t¥u thuy«n ngßþc xuôi t¤p n§p. Vì thª Kiªp Bac không chï là mµt cänh quan hùng vî mà còn là mµt v¸ trí quân sñ quan tr÷ng, mµt vùng ð¤t giàu có cüa ð¤t nß¾c. ChÆng phäi ngçu nhiên mà Tr¥n Hßng ÐÕo ðã l§p phü ð® và quân doanh · ðây t× sau cuµc kháng chiªn ch¯ng Nguyên-Mông l¥n thÑ nh¤t.

Lßþc sØ v¸ anh hùng dân tµc

Hßng ÐÕo ÐÕi Vß½ng - tên thñc là Tr¥n Qu¯c Tu¤n - là ð® nh¤t công th¥n ð¶i Tr¥n và là v¸ anh hùng dân tµc, vào khoäng cu¯i thª kÖ XIII ðã hai l¥n ch£n ðÑng bß¾c xâm lång cüa gi£c Nguyên ð¬ bäo toàn ð¶i s¯ng tñ do cho ð¤t nß¾c. Dân chúng g÷i tôn là ÐÑc Thánh Tr¥n. Ngß¶i làng TÑc M£c, huy®n MÛ Lµc, phü Xuân Trß¶ng, tïnh Nam иnh (B¡c ph¥n), Tr¥n Hßng ÐÕo là con trai trß·ng cüa An Sinh Vß½ng Tr¥n Li­u và thân mçu ngài huý là bà Nguy®t, thuµc dòng tôn th¤t nhà Tr¥n. ÐÑc Tr¥n Qu¯c Tu¤n cûng là trß·ng tµc h÷ Tr¥n, chi h÷ Tr¥n kª nhau làm vua là chi thÑ. Có mµt nhân v§t - cûng con trai cüa An Sinh Vß½ng Tr¥n Li­u, nhßng khác m© - mà nhi«u sØ gia l¥m là anh cüa ðÑc Tr¥n Qu¯c Tu¤n - ðó là Tr¥n Doãn, còn có tên là Tr¥n Tung, sau khi b¯ và m© qua ð¶i, không có ch² tña, ðã ðem gia quyªn tr¯n sang T¥u, g£p lúc gi£c Nguyên ¤p xu¯ng, b¸ chªt · biên gi¾i toàn gia ðình.

Thñc ra, theo sØ li®u, ngß¶i này sinh sau ðÑc Tr¥n Qu¯c Tu¤n 2 nåm, m© là công chúa trß·ng cüa vua Lý Hu® Tông, ch¸ ruµt công chúa Lý Chiêu Hoàng sau l¤y Tr¥n Cänh, l§p nhà Tr¥n, là vua Tr¥n Thái Tông.

Nguyên sau khi vua Lý Cao Tông cùng thái tØ Sam phäi bö kinh thành chÕy lên sông Thao (Phú Th÷) vì b¸ Tr¥n Quách B¯c (tß¾ng cüa Bïnh Di) ð¸nh cß¾p ngôi cüa nhà Lý. Thái tØ Sam chÕy v« Häi ...p (Thái Bình) vào nß½ng náu · nhà Tr¥n Lý - cao t± phø cüa Tr¥n Hßng ÐÕo - · làng TÑc M£c, huy®n MÛ Lµc, phü Xuân Trß¶ng, ðªn ð¶i Nguy­n l§p thành tïnh Nam иnh. Tr¥n Lý gä con gái là Tr¥n Th¸ Dung cho thái tØ Sam, sau là Hoàng H§u Thiên Cñc, vþ vua Lý Hu® Tông (m© cüa 2 công chúa: ch¸ là Thu§n Thiên l¤y Tr¥n Li­u, em là Chiêu Hoàng l¤y Tr¥n Cänh). Khi h÷ tr¥n t§p trung lñc lßþng, ðem quân m¾i l§p cùng gia ðình h÷ Tr¥n, v« giäi phóng Thång Long, ðánh l§t Quách B¯c, ðßa thái tØ Sam lên làm vua, tÑc Lý Hu® Tông. Vua Lý Hu® Tông và Hoàng H§u Thiên Cñc tÑ hôn cho Tr¥n Li­u thành hôn v¾i công chúa trß·ng là Thu§n Thiên. Tr¥n Li­u quä thñc là ðã có vþ hÑa hôn là bà Nguy®t, nay không dám trái l®nh vua, nhßng xin ð£t hai bà ngang nhau. Vua Lý ch¤p thu§n.

V¸ công chúa trß·ng này sau khi có mµt con trai v¾i Tr¥n Li­u, là Tr¥n Doãn (ho£c Tr¥n Tung - nhân v§t này ðã ðßþc mµt v¸ cao tång suy tôn là Tu® Trung Thßþng Sî, th¥y cüa Trúc Lâm tam t±), ðªn khi có mang l¥n thÑ 2 ðßþc 3 tháng thì b¸ Tr¥n Thü е ép l¤y vua Tr¥n Thái Tông (Tr¥n Cänh) ð¬ l¤y "v¯n" cho ð¶i vua sau cüa h÷ Tr¥n. Lý do bà b¸ tách khöi Tr¥n Li­u ð¬ gä cho Tr¥n Cänh (1225-1258) vì em bà là Lý Chiêu Hoàng, sau khi làm hoàng h§u 12 nåm không có con, Tr¥n Thü е sþ dòng vua h÷ Tr¥n ð¥u tiên b¸ tuy®t tñ, nên ép tái hôn v¾i bà này, sau khi giáng Chiêu Hoàng t× hoàng h§u xu¯ng bñc công chúa (sau gä cho Lê Phø Tr¥n có công cßu mang Tr¥n Thái Tông, sinh ra dûng tß¾ng Tr¥n Bình Tr÷ng - Lê Phø Tr¥n ðßþc ban qu¯c tính h÷ Tr¥n). Bà Hoàng H§u thÑ hai cüa Tr¥n Cänh tÑc vua Tr¥n Thái Tông (tên là Thu§n Thiên), sau là m© cüa các v¸ danh tß¾ng tri«u Tr¥n: Tr¥n Quang Khäi, Tr¥n Nh§t Du§t, ð°ng th¶i cûng là m© cüa vua Tr¥n Thánh Tôn (Hoäng) (1258-1278), Tr¥n ích T¡c v.v... Cái thai ba tháng sau là con trß·ng, tên là Tr¥n Qu¯c Khang tß¾c hi®u là Tînh Qu¯c Vß½ng - vì mang dòng máu cüa Tr¥n Li­u nên không làm vua - ngß¶i. Làm vua là con trai thÑ hai cüa bà, con cüa Tr¥n Cänh, vua Tr¥n Thái Tông.

H°i 500.000 quân Nguyên (tÑc quân Mông C±) dß¾i quy«n thái tØ Thoát Hoan xâm nh§p nß¾c ta (tháng 10 nåm Quý Mão - 1283), Hßng ÐÕo Vß½ng Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðßþc vua Tr¥n Nhân Tông phong làm Qu¯c Công Tiªt Chª, th¯ng lînh m÷i quân ð¬ lo vi®c ch¯ng gi£c b¶ cõi. Các äi Khä Li, Lµc Châu, r°i Chi Lång th¤t thü, Hßng ÐÕo Vß½ng phäi rút quân v« VÕn Kiªp. Vua Nhân Tông th¤y bên ta yªu vä lÕi ít quân, tö ý mu¯n ð¥u hàng ðª tránh sñ kh± cñc cho tråm h÷. Vß½ng khÆng khái tâu: "Xin trß¾c hãy chém ð¥u th¥n, r°i sau hãy hàng!" VÕn Kiªp b¸ uy hiªp, r°i Thång Long th¤t thü; n½i n½i tß¾ng Tr¥n không ðß½ng ð¥u n±i v¾i gi£c, bÕi tr§n ho£c b¸ giªt hay ð¥u hàng.

Trß¾c tình thª nguy ng§p ðó, Hßng ÐÕo Vß½ng phäi rß¾c vua Tr¥n Nhân Tông và Thßþng hoàng Thánh Tông xu¯ng Thiên Trß¶ng, nhßng sau lÕi phäi chÕy vào Thanh Hóa, tính chuy®n c¯ thü lâu dài. ChÆng bao lâu, sau khi ðã luy®n t§p quân sî hÆn hoi r°i, Hßng ÐÕo Vß½ng ra l®nh phän công, phá ðßþc quân Toa Ðô · Hàm TØ Quan, th¡ng quân Nguyên · Chß½ng Dß½ng е trß¾c khi khôi phøc ðßþc thành Thång Long, ðánh bÕi và giªt Toa Ðô · Tây Kªt, th¡ng tr§n VÕn Kiªp. Thoát Hoan phäi chui vào ¯ng ð°ng, ð£t lên xe b¡t quân kéo chÕy m¾i thoát v« Tàu.

Sau ðó, vào mùa thu nåm Ðinh Hþi (1287), khi 300.000 quân Mông C± dß¾i quy«n Thoát Hoan løc tøc sang nß¾c ta ð¬ phøc h§n, Hßng ÐÕo Vß½ng lÕi ðßþc cØ th¯ng lînh các vß½ng h¥u ð¬ kháng ð¸ch. Th¤y thª gi£c còn mÕnh, Hßng ÐÕo Vß½ng nhØ gi£c sâu vào nµi ð¸a, mµt m£t cho ngß¶i rß¾c xa giá hai vua Tr¥n vào Thanh Hóa, m£t khác lo t± chÑc vi®c phòng b¸. Ch§n ðÑng bß¾c tiªn cüa quân Mông C± ð­ giæ væng kinh ðô Thång Long, và sau khi tß¾ng Tr¥n Khánh Dß phá ðßþc ðoàn thuy«n v§n lß½ng cüa gi£c tÕi Vân аn, Hßng ÐÕo Vß½ng dñ ðoán thª nào r°i gi£c cûng phäi th¯i binh, nên cho quân mai phøc tÕi sông BÕch Тng, ðoÕn dùng lÕi mßu chß¾c cüa Ngô Vß½ng Quy«n ngày trß¾c, nh¶ ng÷n thüy tri«u phá ðßþc thüy quân bên Nguyên hªt sÑc oanh li®t: trong tr§n này (xäy ra vào khoäng tháng ba nåm M§u Tý - 1288), ta t¸ch thâu ðßþc h½n 400 chiªn thuy«n và b¡t s¯ng ðßþc vài vÕn binh sî Mông C±.

Thoát Hoan ðßþc tin thüy quân thua tr§n · BÕch Тng Giang, vµi dçn b÷n tùy tß¾ng theo ðß¶ng bµ chÕy v« Tàu. Ъn äi Nµi Bàng, g£p phäi phøc binh cüa Hßng ÐÕo Vß½ng, lÕi thua thêm mµt tr§n næa; tß¾ng sî Nguyên b¸ giªt hÕi r¤t nhi«u. Thoát Hoan may thoát khöi trùng vi qua Lµc Châu ð¬ v« Châu Tß Minh. Sau khi l¥n kháng Nguyên (2 l¥n sau, l¥n ð¥u Tr¥n Hßng ÐÕo chï tham dñ, chßa lãnh ðÕo) và ð«u th¡ng lþi vë vang, Hßng ÐÕo Vß½ng Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðã ðem lÕi cänh thái bình cho ð¤t nß¾c. Ngài làm quan träi ba tri«u vua, ðªn ð¶i vua Tr¥n Anh Tông thì xin v« trí sî tÕi VÕn Kiªp. Ngày 20 tháng Tám nåm Canh Tý (1300) Hßng ÐÕo Vß½ng m¤t, th÷ h½n 70 tu±i, ðßþc phong Thái Sß Thßþng Phø Thßþng Qu¯c Công Bình B¡c ÐÕi Nguyên Soái Long Công Th¸nh ÐÑc Vî Li®t H°ng Huân Nhân Vû Hßng ÐÕo ÐÕi Vß½ng.

B¢ng nhæng vû công oanh li®t, hßng ðÕo vß½ng ðã khiªn cho quân Mông C± - nhæng ð¯i thü hùng cß¶ng thi®n chiªn nh¤t th¶i b¤y gi¶ - phäi hai l¥n khiªp ðäm kinh h°n. Và qua b¤y nhiêu giai ðoÕn kháng Nguyên, ngoài vi®c tö rõ tinh th¥n b¤t khu¤t cüa dân tµc Vi®t Nam, ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo còn ð¬ lÕi cho các nhà quân sñ v« sau nhæng kinh nghi®m quý báu trong vi®c døng binh.

SØ chép ngài có soÕn thành sách "Binh gia di®u lý yªu lßþc" (g÷i t¡t là "Binh gia yªu lßþc") ð¬ dÕy các tì tß¾ng. Quy¬n này hi®n nay còn lßu truy«n. Ngoài còn sßu t§p binh pháp các nhà, làm thành nhæng ð° h÷a Bát quái, CØu cung, ð« tên là "VÕn Kiªp Tông bí truy«n thß" (ho£c "VÕn Kiªp Binh Thß") nay b¸ th¤t truy«n. Hai bµ sách này, theo "l¸ch tri«u hiªn chß½ng" cüa phan huy chú, b¸ quân nhà Minh t¸ch thâu - ð¶i Minh Thành T± (1403-1407) - cùng v¾i ða s¯ sách quý giá khác do ngß¶i nß¾c ta trÑ tác ð¬ ðßa v« Tàu. Ngoài ra, bài "h¸ch tß¾ng sî vån" (H¸ch khuyên rån tß¾ng sî) b¢ng Hán vån Ngài viªt vào h°i kháng Nguyên chan chÑa mµt t¤m lòng lo nß¾c thß½ng dân hªt sÑc thiªt tha. Khi trß¾c, quân ðµi Vi®t Nam Cµng Hòa tôn ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo làm Thánh T± Häi Quân ð¬ ghi nh¾ tài ba siêu vi®t cüa Ngài trong sñ nghi®p cÑu nß¾c, nh¤t là theo chiªn công oanh li®t th¡ng quân Mông C± trên sông BÕch Тng.

Lúc ð¤t nß¾c lâm nguy, Ngài nh§n trách nhi®m v« mình, kiên quyªt, tñ tin, ð£t lþi ích qu¯c gia lên trên lþi ích cá nhân. G¥n nØa thª kÖ chï huy quân ðµi, thiên tài quân sñ cüa Ngài ðã ðßþc khÆng ð¸nh trên hai phß½ng di®n: Lý lu§n và thi®c ti­n. Ngài là ngß¶i n¡m væng trí thÑc quân sñ ðß½ng th¶i, có t¥m nhìn chiªn lßþc sâu s¡c, phát huy cao ðµ truy«n th¯ng ðanh gi£c giæ nß¾c cüa dân tµc, cùng v¾i tri«u ðình phát ðµng thành công cuµc chiªn tranh toàn dân, ðánh bÕi quân ðµi hùng mÕnh nh¤t thª gi¾i lúc ðó, cùng nhæng tß¾ng lînh s×ng sö, ðè b©p ý chí xâm lßþc cüa kë thù. Ngài ð¯i v¾i quân sî nhß cha con. Nhi«u gia th¥n, môn khách cüa Ngài làm nên sñ nghi®p l¾n nhß: Yªt Kiêu, Dã Tßþng, PhÕm Ngû Lão, Tr¥n Thì Kiªn, Trß½ng Hán Siêu, PhÕm Lãm, Tr¸nh Dû, Ngô Sî Thß¶ng, Nguy­n Thª Trñc ... Ngài nh§n th¤y vai trò vî ðÕi cüa qu¥n chúng - ðã t×ng nói: "Chim h°ng lµc bay cao ðßþc là nh¶ sáu trø xß½ng cánh, nªu không thì cûng nhß chim thß¶ng thôi".

Do có c¯ng hiªn to l¾n cho dân tµc, ngay lúc sinh th¶i, Ngài ðã ðßþc l§p ð«n th¶, g÷i là "sinh t×". Vua Tr¥n Thánh Tông tñ soÕn vån bia ca ngþi công ðÑc cüa Ngài tÕi sinh t×. Ыn th¶ Ngài sau ðßþc tôn tÕo tÕi mµt khu ð¤t · trung tâm thung lûng Kiªp BÕc. Qua các tri«u ðÕi, ð«n vçn tôn nghiêm. Tháng 2-1427, cuµc kháng chiªn ch¯ng gi£c Minh ðang · giai ðoÕn quyªt li®t, Lê Lþi ðã cho Dß½ng Thái Nh¤t sØa chæa ð«n và c¤m ch£t cây · miªu. Qua nhi«u thª kÖ gió mßa nhi®t ð¾i và chiªn tranh, các công trình kiªn trúc · Kiªp BÕc t× th¶i tr¥n và th¶i lê ðã b¸ hüy hoÕi, cây cänh và r×ng g² quý cûng không còn. Các công trình kiªn trúc · khu ð«n hi®n nay ðßþc trùng tu, tôn tÕo vào thª kÖ 19 và ð¥u thª kÖ 20. Trong cuµc kháng chiªn ch¯ng Pháp (1946-1954) b÷n quân ðµi Pháp ðã rÞ chùa Nam Tào, hành lang, và trung t× (ð«n giæa) Kiªp BÕc ð¬ xây dñng ð°n bóp, ch£t phá cây c± thø và cß¾p ði nhi«u ð° tª tñ quý giá. Ыn hi®n nay còn b¦y pho tßþng ð°ng:

1 - Ю nh¤t Khâm T× Hoàng Thái H§u - (bà là Quyên Thanh Công Chúa, con gái thÑ nh¤t) - Vþ vua Tr¥n Nhân Tôn.
2 - Ю nh¸ næ ÐÕi Hoàng - (Anh Nguyên Qu§n Chúa, con gái thÑ hai - Vþ PhÕm Ngû Lão.
3 - Nguyên T× Qu¯c Mçu tÑc Thiên Thành Công Chúa - phu nhân Tr¥n Hßng ÐÕo.
4 - ÐÑc Tr¥n Hßng ÐÕo.
5 - PhÕm Ngû Lão (con r¬)
6 - Dã Tßþng (gia th¥n)
7 - Yªt Kiêu (gia th¥n)

B¯n c± ngai th¶ b¯n con trai:

1 - Hßng Võ Vß½ng Tr¥n Qu¯c Hiªn
2 - Hßng Nhßþng Vß½ng Tr¥n Qu¯c Täng
3 - Hßng Trí Vß½ng Tr¥n Qu¯c Nghîa
4 - Hßng Hi«n Vß½ng Tr¥n Qu¯c Uy.

Trong ð«n và khu vñc di tích hi®n còn mµt s¯ ð° th¶, hoành phi, câu ð¯i, bia ký, s¡c phong cüa các tri«u ðÕi. Trß¾c tam quan có hai hàng chæ l¾n: Hàng trên: giæ thiên vô cñc (sñ nghi®p này t°n tÕi mãi mãi v¾i ð¤t tr¶i). Hàng dß¾i: Tr¥n Hßng ÐÕo Vß½ng t× (ð«n th¶ Tr¥n Hßng ÐÕo Vß½ng). Tiªp ðó là hai câu ð¯i:

VÕn Kiªp hæu s½n giai kiªm khí
Løc Ð¥u vô thüy b¤t thu thanh
(VÕn Kiªp núi l°ng hình kiªm dñng
Løc Ð¥u vang d§y tiªng quân reo)

Qua nhi«u nåm nghiên cÑu, thám sát, khai qu§t tÕi Kiªp BÕc, ðã khám phá nhi«u di tích quan h® ðªn Tr¥n Hßng ÐÕo nhß: t× cû, xß·ng thuy«n, ðß¶ng hành cung, h¯ chân bia, hang ti«n, hang thóc, bình di®n công trình kiªn trúc, ð° g¯m, vû khí, ti«n ð°ng, v§t trang trí ... TÕi khu ð¤t sau ð«n ðã phát hi®n mµt sân gÕch hoa và nhi«u n«n nhà n¯i tiªp nhau, chÑng tö là mµt công trình kiªn trúc l¾n thuµc phü ð® Tr¥n Hßng ÐÕo. Khu vñc T× cû tìm th¤y nhi«u vï gÕch, ðá täng và hàng chøc thß¾c kh¯i ngói mûi hài, mûi vuông phª thäi. Cách T× Cû không xa, còn phát hi®n mµt ðß¶ng dçn nß¾c b¢ng ð¤t nung, ðß¶ng kính t¾i 35cm. Trên núi Trán R°ng và dß¾i thung lûng còn nhi«u d¤u tích cüa các công trình kiªn trúc. Khu vñc núi Nam Tào khai qu§t ðßþc hai lò nung g¯m khá nguyên v©n · chân núi: gÕch hoa cúc, r°ng, phßþng ð¤t nung · n«n chùa; nhÕc, voi, ch§u ð°ng · thung lûng. Vß¶n thu¯c nam trên núi do Tr¥n Hßng ÐÕo cho ngß¶i tr°ng ðã chæa b®nh và vªt thß½ng cho quân sî, sau g÷i là Dßþc S½n và tr· thành mµt trong "Bát C±" cüa Chí Linh. "Bát C±" còn g÷i là "Bát Cänh" "Chí Linh Bát Cänh". Tám cänh g°m có:

1 - "TrÕng Nguyên C± ðß¶ng" túc nhà h÷c cüa trÕng MÕc Ðînh Chi nhà Tr¥n, nay cß dân l§p thành chùa g÷i là chùa Qu¤t Lâm · làng T¯ng Xá.
2 - "Ti«u ¦n C± Bích" là ch² Chu Vån An ð¶i Tr¥n · ¦n trong núi Phßþng Hoàng thuµc xã Ki®t Уc.
3 - "Dßþc Lînh C¯ Viên" là ch² Hßng ÐÕo ÐÕi Vß½ng tr°ng nhæng cây cö làm v¸ thu¯c trong núi ð¬ chæa b®nh cho quân sî, nay tÕi xã Kiªp BÕc.
4 - "Bình Than C± е" tÕi làng Tr¥n Xá, ch² Tr¥n Khánh Dß m£c áo t½i ch· thuy«n ði bán than, thì g£p lÕi vua Tr¥n Nhân Tôn. Vua hµi Vß½ng h¥u và bá quan bàn vi®c ch¯ng quân Nguyên tÕi ðây. Nhân d¸p này vua xóa l²i cû cho Tr¥n Khánh Dß và cho giæ chÑc Phó Ðô tß¾ng quân - Bình Than là khúc hÕ lßu sông Løc Ð¥u.
5 - "Phao S½n C± Thành" là thành do quân Minh ð¡p trên núi xã Phao S½n ðßþc n¾i rµng thêm, kéo dài ðªn xã Hæu Lµc.
6 - "Thßþng T¬ C¯ TrÕch" là ch² phong ¤p cüa Hu® Vû Vß½ng (?) Tr¥n Qu¯c Tu¤n.
7. "Vân Tiên C± еng" tÑc là núi Phßþng Hoàng (nay thuµc xã Chi NgÕi) là n½i ðÕo sî Huy«n Vân - thu· Tr¥n S½ - tu tiên. G¥n núi Phßþng Hoàng có cänh Côn S½n là n½i Bång H° tß¾ng quân Tr¥n Nguyên Ðán v« ¦n cß và Nguy­n Trãi ðem tài næ Nguy­n Th¸ Lµ v« nhàn cß · ðó.
8 - "Tinh Phi C± Tháp" · trên núi Trì Ngôi, là mµt bà Nguy­n Th¸ Du ngß¶i làng Ki®t Уc. Bà là mµt v¸ tuy®t thª giai nhân, ðßþc m®nh danh là Sao Sa, ð² TrÕng Nguyên tri«u MÕc và là næ khäo quan ð¶i Tr¸nh.

Viên lång tß½ng truy«n là n½i an táng Tr¥n Hßng ÐÕo ðã th¤y nhi«u di v§t kiªn trúc ðß½ng th¶i. Ðáng chú ý là - tÕi mµt khu vñc rµng hàng vÕn mét vuông trên cánh ð°ng VÕn Yên ðã phát hi®n di tích cüa lò g¯m ð¶i Tr¥n. ­ ðây d­ tìm th¤y nhæng bát ðîa men ng÷c, men nâu, hoa vån kh¡c chìm theo truy«n th¯ng Lý Tr¥n và nhi«u ti«n ð°ng, trong ðó có ti«n Nguyên Phong thông bäo (1251-1258). Kiªp BÕc còn ti«m ¦n nhi«u di v§t có giá tr¸, s¨ còn tìm ðßþc trong tß½ng lai do nhæng nhà khäo c± yêu mªn di tích dân tµc s¨ tìm tòi, khám phá thêm.

T× nhi«u thª kÖ trß¾c, kÖ ni®m này m¤t cüa Tr¥n Hßng ÐÕo ðã tr· thành ngày hµi l¾n cüa dân tµc. Tr¦y hµi ð«n Kiªp BÕc là ni«m vui và t§p quán cüa ngß¶i Vi®t Nam. Hµi b¡t ð¥u t× 16 ðªn 20 tháng Tám âm l¸ch hàng nåm. Trong nhæng ngày này, hàng vÕn ngß¶i ðªn dñ hµi, hàng nghìn con thuy«n ð§u ch§t bªn sông. Bên cÕnh hµi ð«n là hµi chþ và các trò vui dân gian. Ngß¶i ta mang ðªn ðây hàng hóa ðü loÕi và ð£c sän ð¸a phß½ng, thöa mãn khách tr¦y hµi mua s¡m kÖ ni®m. Ъn thåm ð«n là d¸p ôn lÕi truy«n th¯ng anh hùng dân tµc, tìm hi¬u l¸ch sØ danh nhân và di tích quý báu cüa ð¤t nß¾c. Mµt sñ trùng hþp hiªm có: B¡t ð¥u hµi Kiªp BÕc (16 tháng Tám âm l¸ch) là kÖ ni®m ngày m¤t cüa Nguy­n Trãi, kªt thúc hµi ð«n là ngày m¤t cüa ðÑc Tr¥n Hßng ÐÕo. (20 tháng 8).

M¤y chøc nåm qua, Hµi Côn S½n - Kiªp BÕc tr· thành hµi l­ liên hþp, m· rµng không gian và nµi dung cho khách m÷i n½i v« tham dñ hµi. T× Kiªp BÕc theo con ðß¶ng ven núi khoäng 5 km v« phía ðông, vßþt qua mµt thung lûng xanh tß½i, êm ð«m nhæng làng quê, chúng ta ðªn côn s½n ð¬ thåm nhi«u di tích còn lÕi, r°i trèo non, ðªn thåm ThÕch Bàn, su¯i Côn S½n, Thanh Hß Ðµng v.v... ð¬ lòng lâng lâng nh¾ t¾i Trúc Lâm Tam T±, t¾i Tr¥n Nguyên Ðán, ðªn Nguy­n Phi Khanh, nh¤t là tß·ng ni®m Nguy­n Trãi. Kªt hþp 2 ngày l­ hµi tß·ng ni®m hai danh nhân cüa ð¤t nß¾c, âu cûng là mµt truy«n th¯ng t¯t ð©p nên theo.

Sông BÕch Тng l¸ch sØ

Sông BÕch Тng - con sông dài khoäng 20 km - chäy qua ð¸a ph§n thành ph¯ Häi Phòng r°i theo cØa Nam Tri®u ð± ra bi¬n, trong l¸ch sØ có ba l¥n chiªn th¡ng ngoÕi xâm b¢ng thüy binh oanh li®t và l×ng lçy nh¤t. L¥n thÑ nh¤t: cách ðây 1060 nåm - vào nåm 938 - Ngô quy«n ðã chï huy nghîa quân ðem nhæng c÷c g² l¾n, ð¥u vÕt nh÷n và b÷c s¡t ðóng ng¥m · ðáy sông BÕch Тng, ch¶ lúc thüy tri«u s¡p rút thì cho các thuy«n chiªn nh© ra khiêu khích thuy«n gi£c, r°i v¶ rút chÕy cho ðoàn thuy«n gi£c ðu±i theo vào tr§n ð¸a bãi c÷c. Khi thüy tri«u rút nhanh, thuy«n gi£c to, n£ng, ðè vào c÷c, va vào nhau, b¸ thüng, vÞ, ð¡m. Gi£c thua to. Ь ca ngþi chiªn th¡ng này, di­n ca l¸ch sØ có câu:

"BÕch Тng mµt tr§n giao phong
Ho¢ng thao lÕc phách, Ki«u Công nµp ð¥u ..."

Ho¢ng Thao là thái tØ, Ki«u Công Ti­n là tß¾ng cüa tri«u ðình phong kiªn phß½ng B¡c, kë b¸ b¡t, kë b¸ chém ð¥u. Chiªn th¡ng BÕch Тng nåm 938 ðã ch¤m dÑt th¶i kÏ chiªm ðóng và ðô hµ h½n mµt nghìn nåm cüa gi£c Tàu phß½ng B¡c, giành lÕi quy«n ðµc l§p, tñ chü cho qu¯c gia dân tµc, m· ra th¶i kÏ phøc hßng v« sau. Ъn nåm 981, tri«u ðình phong kiªn Tàu lÕi cho quân thüy bµ xâm lßþc Vi®t Nam. Lê Hoàn - Th§p ÐÕo tß¾ng quân ð¶i nhà Ðinh, cûng cho ðóng c÷c g² ngån trên sông BÕch Тng, lþi døng thüy tri«u ð¬ nhØ thuy«n binh ð¸ch vào bãi c÷c mà ðánh. B¸ thua tr§n, hai tß¾ng gi£c là Lßu Tr×ng, Giä Thñc tr¯n v« nß¾c, b¸ tri«u ðình nhà T¯ng xØ tØ. Chiªn th¡ng BÕch Тng l¥n thÑ hai vào nåm 981 có vai trò bäo v®, cüng c¯, phát tri¬n n«n ðµc l§p, tñ chü,tÕo ti«n ð« cho giai ðoÕn Lý Tr¥n rñc rÞ tiªp sau ðó (1009-1400).

Cách ðây 710 nåm (1288), Hßng ÐÕo Vß½ng Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðã dùng thüy binh giành chiªn th¡ng trên sông BÕch Тng l¥n thÑ ba, khiªn thüy quân cüa gi£c Mông C± (quân Nguyên) b¸ chªt r¤t nhi«u, tß¾ng gi£c là Ô Mã Nhi b¸ b¡t. Ðây là ð¯i tr§n giæa thüy quân ta v¾i mµt lñc lßþng thüy quân gi£c ðông h½n g¤p bµi. B÷n gi£c này thuµc loÕi hiªu chiªn và hùng mÕnh nh¤t th¶i ðÕi b¤y gi¶. Chúng ðã t×ng phi vó ngña chinh chiªn ðánh phá và xâm chiªm hàng chøc nß¾c Á, Âu, t× b¶ H¡c Häi ðªn Thái Bình Dß½ng. Trong vòng ba mß½i nåm (1258-1288), chúng ba l¥n xâm chiªm nß¾c Vi®t th¶i Tr¥n.

L¥n thÑ nh¤t, v¾i 50 vÕn quân do tß¾ng gi£c là U-Riang-Khan-ðai chï huy, ðã dùng kÜ binh và tài thi®n xÕ ðánh th¡ng tßþng binh cüa quân ðµi Vi®t Nam, khiªn có lúc tri«u ðình phäi "s½ tán", kinh thành Thång Long b¸ bö tr¯ng. Ъn ngày 29-1-1258, tÕi Ðông Bµ Ð¥u, vua Tr¥n Thái Tôn và v¸ tß¾ng trë 25 tu±i là Tr¥n Qu¯c tu¤n ðã sØ døng bµ binh g÷n nh© v¾i vû khí ng¡n, ðang ðem b¤t ng¶ ðánh gi£c, khiªn chúng không k¸p lên ngña. Gi£c thua, chúng rút v« nß¾c.

L¥n thÑ hai, ðª chª phß½ng B¡c cùng 50 vÕn quân, chu¦n b¸ lß½ng thñc, lÕi sang vào nåm 1258. T¾i n½i, tß¾ng gi£c là Tu-gan (Thoát Hoan) cho ðóng thuy«n chiªn tÕi ch², c¤p t¯c t± chÑc lñc lßþng thüy quân l¾n do Ô-Ma th¯ng lînh. Vua Tr¥n dçn h½n 1000 thuy«n ph¯i hþp cùng Hßng ÐÕo Vß½ng Tr¥n Qu¯c Tu¤n qua ðß¶ng sông Ðu¯ng vào Thång Long ð¬ t± chÑc rút quân ðµi và nhân dân kinh thành v« Thiên Trß¶ng (TÑc M£c), cách Hà Nµi ngày nay ch×ng 100km v« phía Nam, lÕi cho t± chÑc "Vß¶n Không Nhà Tr¯ng" · kh¡p n½i. Có nhi«u lß½ng thñc mang sang, gi£c ån ðßþc m¤y tháng li«n. Gi£c có thüy quân, tß¾ng Tr¥n Bình Tr÷ng cüa ta b¸ hy sinh · sông Thiên MÕc. Biªt là Thoát Hoan s¨ t× B¡c ðánh xu¯ng vùng Thiên Trß¶ng, Toa Ðô t× phía Nam tiªn ðánh Trß¶ng Yên, tÕo thª g÷ng kìm vô cùng nguy hi¬m. Vua Tr¥n và Tr¥n Hßng ÐÕo phäi t± chÑc quân dân, dùng thuy«n qua cØa Giao Häi rút ra ngoài bi¬n kh½i, · ðäo, · ven b¶.

Qua b¯n tháng, quân gi£c lß½ng cÕn. Chúng lÕi không hþp thüy th± b¸ ¯m ðau, giäm sút tinh th¥n chiªn ð¤u. Trong vòng mµt tháng t× cu¯i tháng 5 ðªn cu¯i tháng 6 nåm 1258, quân Vi®t Nam ðã phän công giành chiªn th¡ng vang dµi, giäi phóng kinh thành Thång Long. Thoát Hoan sþ hãi, phäi cäi dÕng, chui vào ¯ng ð°ng cho b÷n tay sai thân c§n ðßa v« nß¾c.

Nhßng ý chí xâm lßþc cüa ðª chª phß½ng B¡c chï b¸ bë gçy khi chúng ch¸u thua l¥n thÑ ba vào nåm 1288. L¥n ¤y - cu¯i 1287 - Khu-Bi-Lai (H¯t T¤t Li®t) cho 50 vÕn quân, 500 chiªn thuy«n v¾i hai vÕn thüy binh do hai tß¾ng lão luy®n là Ô-Ma và Phào Tiªp chï huy. CÕnh ðó là nhæng ðµi kÜ binh mÕnh. Tß¾ng gi£c Trß½ng Vån H± trñc tiªp chï huy ðoàn thuy«n ch· lß½ng thñc nhi«u g¤p 5 l¥n s¯ lßþng thñc mang sang l¥n xâm lßþc thÑ hai, có ðoàn thuy«n cüa Ô-Ma hµ t¯ng. Thoát Hoan vào ðßþc VÕn Kiªp.

Tháng 1-1288 tß¾ng Tr¥n Khánh Dß cho quân t§p kích ðánh tan toàn bµ ðoàn thuy«n lß½ng h§u c¥n cüa Trß½ng Vån H±. Tuy v§y gi£c vçn theo hai con ðß¶n thüy, bµ tiªn vào kinh thành Thång Long cûng ðã bö tr¯ng. T

hiªu lß½ng thñc, gi£c r¶i Thång Long v« VÕn Kiªp. TÕi ð¤y, chúng b¸ quân dân Vi®t Nam ðánh tiêu hao liên tøc, lÕi ðói, b®nh. Quân gi£c t× mÕnh - b¸ dàn möng - thành yªu; t× chü ðµng tiªn công biªn thành b¸ ðµng phòng ngñ. Thoát Hoan buµc phäi rút quân v« nß¾c. Nhßng v¸ tß¾ng Tr¥n Qu¯c Tu¤n ðã b¯ trí tr§n ð¸a bãi c÷c · sông BÕch Ð¥ng, ph¯i hþp cùng bµ binh và các lñc lßþng quân sñ khác bao vây quân ð¸ch. Nhæng chiªc thuy«n nh© cüa thüy quân Tr¥n Lao nhß con thoi ra ðánh ðu±i nhæng ðoàn thuy«n chiªn cüa gi£c vào bãi c÷c nh÷n ðã va, vÞ, thüng, ð¡m giæa lúc thüy tri«u rút xu¯ng. Gi£c b¸ thua to chßa t×ng th¤y.

Các nhà nghiên cÑu l¸ch sØ khäo c± ðã phát hi®n ðßþc mµt s¯ c÷c g² và chày ðóng c÷c g² · sông BÕch Тng ngày ¤y ð¬ trßng bày tÕi Vi®n Bäo Tàng L¸ch SØ (Louis Finot - b¶ sông). Sông BÕch Тng là khúc tráng ca b¤t di®t trong l¸ch sØ ch¯ng ngoÕi xâm cüa dân tµc.

Mai Lân































































































































S¯ ðµc giä ðã ghé thåm: